This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these flies for personal, non-commercial purposes.

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web

atjhttp : //books . qooqle . com/

1.021,804

/***

Google

S3S ISS;

I

Digitized by VjOOQlC

oogle

S3S ISS;

Digitized by VjOOQlC

Digitized by VjOOQlC

Digitized by VjOOQlC

GERMANISCHER BUCHERSCHATZ

HHRACSGBaEBEH VON AJLPBSD HOLDEB

8. IL 15.—

DIE

SCHRIFTEN NOTKERS

UND

SEINER SCHULE

HEBAUSGEGEBEN

VON

PAUL PIPER

ERSTER BAND

MIT 19 HOLZSCHNITTEN UND 14 FIGUREN IM TEXT.

FREIBUEÖ L B. und TÜBINGEN 1882 AKADEMISCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG von J. 0. B. MOHR

(PAUL 8IEBE0K)

Digitized by VjOOQlC

yUZUCi oLaJLct

DIE

*l£tt

SCHRIFTEN NOTKERS

UKD

SEINER SCHULE

HERAUSGEGEBEN

TON

PAUL PIPER

ERSTES BAND SCHRIFTEN PHILOSOPHISCHEN INHALTS

MIT 19 HOLZ8CHIITT1N USD 14 FIQUBIH IM TUT.

FREIBÜRG L B. und TÜBINGEN 1882

AKADEMISCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG ton J. C. B. MOHR

(faul okbick)

Digitized by VjOOQlC

Digitized by VjOOQlC

EINLEITUNG.

Digitized by VjOOQlC

Digitized by VjOOQlC

Für die vorliegende Ausgäbe sind /bigende Hand- schriften benützt worden:

A. Cod. Sang all ensis 825; derselbe enthält l)p. 4 — 271 dfe consölatio des Boetius (Bd.i, 1—363), p. 272—274 5 sind leer. 2) 275 — 338 einen Theil der Categorien (Bd. i, 367—477); vgl. über den Codex Scherrer, Catal. S. 278/". Hattemer Sprachdenkmahle m, 9 f. 376. Steinmeyer ZfdA: xvm, 449—464 . 504. Piper ZfdPh. xm, 305—316. 322—330. 336.

10 B. Cod. Sangallensis 818 enthält 1) S. 3—143 die Categorien (i, 367—495); 2) 143—246 de interpretatione (i, 499—588); vgl. Scherrer aaO. S. 276. Hattemer m, 375 f. Steinmeyer ZfdA. xvh, 474—503. xvm, 160. Piper ZfdPh. xm, 322—337.

15 C. Cod. Sangallknsis 111 enthält p. 352 rätty* <fer

deutschen Sprichwörter der Schrift de partibus logicae

(i, 595); vgl. Graff, Sprachsch. i, Lxm Hattemer i, 410, b.

Müllenhoff. Denkm? S. 45. 351. Piper ZfdPh. xm, 446.

D. Cotf. Turicensis 121, tfer öws £f. Gallen stammt,

20 enthält von hier in Betracht kommenden Stücken 1) /?. 28r Z 3— 49r Z 12 de syllogismis (i, 596—622,8; vgl. Piper, ZfdPh. xm, 459—461); 2) p. 49* Z 13— 51* Z 14 <?**

Digitized by VjOOQlC

Stück aus Boetius (i, 176—179,20; vgl. Piper ZfdPh.xm, 459); 3) p. 51T, 15— 54T de partibus logicg (i, 591—595,28; vgl Piper ZfdPh. xra, 459); 4) p. 54Y— 55T das folgende Stück, dessen Abschrift aus der Hds. ich der Güte des 5 Herrn Dr. Herrn. Escher in Zürich verdanke: QVIS SIT DIALECTICUS. Quis est dialecticus? Qui nouit illa quinque . qug? diffinire argumentari [D 55Y] raciocinari diuidere partiri. Da diffinionem . nomen est pars ora- cionis significans corpus proprio . ut roma tiberis petrus

10 paulus et omnia corporalia propria. Uel est nomen pars oracionis . significans corpus comuniter . ut urbs flumen . ciuitas . monasterium arbor . erba et Septem species metalli. Aurum . argentum . plumbum stagnum. Plectrum . aes . ferrum . et omnia corporalia appellatiua.

15 Uel est nomen pars oracionis significans rem proprio . ut grammatica aristarchi . arihtmetica nicomachi . et omnia incorporalia propria. Uel est nomen pars oracionis significans rem communiter . ut uirtus uicium . et quatuor principales uirtutes . Prudentia . Iusticia . Fortitudo . Tem-

20 perantia. Qu§ sunt lateralia prudentiae? Prudentia ha- bet in dextro latere astuciam et uersutiam. In sinistro latere habet ebetudinem mentis. Qu$ sunt lateralia iu- stitiae? Iusticia habet in dextro latere pleonesiam hoc est plus iusto. In sinistro latere meonesiam hoc est

25 minus iusto. Qug sunt lateralia fortitudinis? Fortitudo habet in dextro [D 55T] latere audatiam in sinistro latere habet ignauiam. Qug sunt lateralia temperantig? Tem- perantia habet in dextro latere luxuriam in sinistro la- tere insensatum et ebetudinem . v . sensuum corporis . et

30 octo principalia uicia . Gastrimaria . Filargiria . Ira . Tri- eticia . Fornicacio . Acedia . Cenodoxia . Superbia. Die substantialem diffinionem. Quid est homo? Animal ra-

Digitized by VjOOQlC

VII

tionaie mortale risus capax. Dug specifice differentie constituunt hominem. — 5. p. 5öY — 58T folgende Stelle (ebenfalls auf Grund einer Abschrift des Herrn Lr. Escher) : DE DIFINITTONE PHILOSOPHIE. Quid est philosophia? 5 Philosophia est diuinarum humanarumque rerum . quan- tum homini possibile est . probabilis scientia. Uel est philosophia rerum . humanarum diuinarumque cognitio . cum studio bene uiuendi coniuncta. Seu est philosophia . ars artium et disciplina disciplinarum • et omnium con-

10 sumatio uirtutum. Siue est philosophia contemptus seculi . meditatio mortis . dux uitg . indicatrix uir- tutum . expultrixque uiciorum . qug diffinitio maximg conuenit christianis qui seculi . ambitione cal- cata . conuersatione disciplinali . ad similitudinem fu-

15 turae patrig uiuunt. Unde dicitur philosophia? [D 56r] Ipsum nomen philosophig . lating interpretatum . amor sapientig sonat. Nam grece philo amor . sophia sapientia dicitur. Unde constat philosophia? Philosophia duabus ex rebus constare uidetur. Quibus? scientia et opinione.

20 Quid est scientia? Scientia est uirtus qua aliqua res certa ratione percipitur. Quid est opinatio? Opinatio est cum adhuc incerta res latet . et nulla ratione firma uidetur . ut puta sol utrumne tantus quantus uidetur . an maior sit quam omnis terra. Item . globosa sit . an

25 concaua . uel conuexa et stellg utrumne adhereant cglo . an per aerem libero cursu ferantur. Cglum ipsum qua magnitudine . uel qua materia constet . utrum quietum et inmobile sit . an incredibili celeritate uoluatur. Quanta sit terrg crassitudo . aut in quibus fundamentis librata .

30 et suspensa permaneat In quot species diuiditur philo- sophia? Philosophig (das zweite i später an das h ligiert) species tripertita est. Nam prima species est naturalis

Digitized by VjOOQlC

qug grece phisica nominatur . in qua de naturg inquisicione dis8eritur. Secunda species est moralis . qug grece gthica dicitur . in qua de moribus hominum tractatur. Tertia species est rationalis . qug greco uocabulo logica appel- 5 latur . in qua disputatur . quemadmodum in rerum causis . uel uitg moribus ueritas [D 56v] ipsa qugratur. In phisica igitur causa qugrendi . in gthica ordo uiuendi . in logica . ratio intellegendi uersatur. Quot sunt illg questiones . qug uidentur principales? n . qug sunt? philo-

10 sophica et ciuilis questio. Quid est philo sophica questio? philosophica questio est controuersia in dicendo posita . sine certarum personarum interpositione. Qug sunt phi- losophicg questiones? Ergo philosophicas questiones . dicimus thesin . i . propositum . quasi longe et in absentia

15 positum . quia philosophi non requirunt eoEum aspectum de quibus disputant . ut puta de phisicis . i . de natura- libus rebus huius mundane molis aut de deo aut de moribus in hunc modum uerine sint sensus ♦ qug sit forma mundi . qug sit magnitudo solis . lung uel terrg .

20 quod sit bonum in uita preter honestatem . an sit philo- sophandum . an casu cuncta constent . an diuina proui- dentia regantur. Quid est ciuilis questio? Ciuilis questio est controuersia in dicendo (zwischen i und c Rasur) posita . cum certarum personarum interpositione. Qug

25 sunt ciuiles questiones? Ergo ciuiles questiones dicimus ypothesin . i . subpositum . quia persone subpositg sunt oculis • illg uidelicet persone de quibus questio mouetur. Quis primum phisicam inuenit? Phisica apud grecos primus [D 57r] perscrutatus est tales milesius unus ex

30 Septem illis sapientibus. Hie enim (Rasur) ante alios cgli causas atque uim naturalium rerum perspicaci con- templatione conspexit. Quam postmodum plato in . im .

Digitized by VjOOQlC

diuisiones distribuit . i . in arihtmeticam . geometriam . musicam , astronomiam. Quis primum gthicam inuenit? Aethicam socrates primus ad corrigendos componendos- que mores instituit . atque omne eius Studium ad bene 5 uiuendi disputationem perduxit . diuidens eam in . nn . principales virtutes . i . in prudentiam . iustitiam . fortitu- dinem . temperantiam. Quid est uirtus? Virtus est animi habitus naturg decus . rationi consentaneus. Yel est uirtus uitg ratio morum . pietas . cultus diuinitatis . honor

10 hominis . meritumque gterng beatitudinis. Quid est pru- dentia? Prüden tia est principalis uirtus . qua in hu- manis rebus a bonis discernuntur mala . vel est pru- dentia . rerum . bonarum et malarum per omne tempus scientia. Siue est prudentia rerum humanarum diui-

15narumque scientia prout homini datum est in qua in- tellegendum est quid cauendum sit homini uel quid fa- ciendum prout homini datum est Qug sunt lateralia prudentig? Prudentia habet in dextro laterg [D 6V] astutiam et uersutiam. In sinistro hebetudinem mentis.

20 Qug sunt partes prüden tig? Memoria . intellegentia . Pro- videntia . intellegentia presentium . memoria preteritorum . prouidentia futurorum. Quid est iustitia? Iustitia est prin- cipalis uirtus .qua rectg iudicando sua cuique distribuuntur. Vel est iustitia animi habitus ita informatus ut omnibus

25 meritis tribuatdignitatem.siue est iustitia animi nobilitas. unicuique rei proprium tribuens decorem. Qug sunt lateralia iustitig? iustitia habet in dextro laterg ple- onesiam . hoc est plus iusto . in sinistro meonesiam . hoc est minus iusto . Qug sunt partes iustitig? Ius naturale .

30 ius consuetudinarium . lex diuina et humana . Qug sunt partes iuris naturalis ? Religio . pietas . uindicatio . ob- seruantia . ueritas . gratiarum actio . uel gratia . qug

Digitized by Li(

antiquitus erat tripertita. Nam ut fabulg aiunt. Tres fuere sorores . liberi et ueneris filig solitg lauari in acidalio fönte . harum unaqugque gratia dicta est . proprio nomine. Hgc ideo depingebantur nude quod 5 gratia debet sine fuco esse. Exdem etiam erant inter se inuicem conexe. Quia gratiam condecet insolubilem esse . quod uero una auersa depingebatur • [D 58r] dug nos respicientes hgc ratio est quod gratia solet . a nobis duplex reuerti. Vnde ait uirgilius. Non metus officio .

10 nee te certasse priorem peniteat . qug sunt partes iuris consuetudinarii? par . pactum . iudicatum . quid est for- titudo? fortitudo est principalis uirtus . qua aduersa gquanimiter tollerantur . vel est fortitudo considerata periculorum suseeptio . et laborum perpessio. Siue (Seu

15 unterpunktiert, darüber i; nach u ist e mit Häkchen überg.) est fortitudo . magnanimis patientia . et perseuerantia . et longanimitas . (das erste n überg.) in bonis operibus et uictoria contra omnium uitionum iacula . Qug sunt lateralia fortitudinis? fortitudo babet in dextro latere

20 audatiam . in sinistro ignauiam . Qug sunt partes forti- tudinis? constantia • patientia . perseuerantia . Quid est temperantia? Temperantia est principalis virtus . qua libido coneupiscentiaque frenatur . vel est temperantia . circa res inutiles • et inhonestas uictrix . ac pudica do-

25 minatio . Siue (aus Seu wie oben) est temperantia totius uitg modus . ne quid nimis bomo uel amet uel odio babeat sed omnes buius mundi uarietates considerata temperet diligentia. Qug sunt lateralia temperantig? modestia . dementia continentia (am Rande ist noch tem-

30 perantia mit Zeichen nachgetr.) . istas . im • uirtutes unus quisque habere debet . prudentiam contra uitia . iustitiam contra munera (n überg.) . fortitudinem [D 58Y] contra

Digitized by VjOOQlC

XI

peccatum . temperantiam contra luxuriam. Non sufficit tibi si fueris prudens . et noti habueris temperantiam. Non est tibi utile si habueris fortitudinem . et non habes iustitiam. Neque una sine altera stare postet . istas 5 nnor uirtutes tene iunctas . et deus ostendit tibi altiora . culmina uirtutum . Qug est spiritalis morum perfectio? fides firma in corde galea salutis in capite. Signum christi in fronte. Verbum ueritatis in ore . voluntas bona in mente . dilectio dei im pectore . precinctio castitatis in

10 circuitu. Honestas in actione . sobrietas in consuetudine . stabilitas in bonitate . patientia in tribulatione . spes in Creatore . amor uitg gterng . solicitudo contra uitia. Re- medium salutis . consolatio doloris. Notitia ueri luminis . fons sanctitatis. Nutrimentum caritatis. Sincera fides .

15 cum operibus. Desiderium spiritale . cum perseuerantia . modestia cum diligentia . castitas cum humilitate. Ieiunium cum temperantia . paupertas cum largitate. Silentium cum locutione . dispensatio cum gquitate. Sustinentia sine odio. Abstinentia cum temperantia.

20Zelus sine asperitate. Mansuetudo cum iustitia. Con« fidentia sine trepidatione . confessio sine excusatione. (vgl. 1 , 623 f.) — 6. p. 59* {ebenfalls nach Abschrift des Dr. Escher). De principalibus questionibus. Quot sunt genera questionum? dug . qug sunt? Phylosophica questio .

25 et ciuilis questio. Quid est phylosophica questio? Philo- sophica questio est controuersia in dicendo posita sine certarum personarum interpositione. Qug est philosophica questio? Ergo philosophicas questiones dicimus thesin . i . propositum quasi longo et in absentia positum . quia

30philosophi non requirunt eorum aspectum de quibus disputant . ut puta de phisicis . i . de naturalibus rebus huius mundang molis aut de deo . aut de moribus in

Digitized by VjOOQlC

XII

hunc modum . uerine sint sensus . qug sit forma mundi qug sit magnitudo solis . lung uel terrg . quid sit bonum in terra preter honestatem . an sit philosophandum . an casu cuncta constent . an diuina prouidentia regantur. 5 Quid est ciuilis questio? ciuilis questio controuersia in dicendo posita . cum certarum personarum interpositione. Qug est ciuilis questio? Ergo ciuiles questiones dicimus ipothesin (h überg.) . i . subpositum quia persong sub- positg sunt oculis . illg persong de quibus questio mo-

lonetur (vgl. oben) . — 7., p. 59r — 71v de rhetorica vgl. 1, 645,28 — 684,13; vgl Änrn. zu 652,7 und Wackernagel. ZfdA. iv, 463—478. — 8. p. 7lY— 73* Omnis res bis ui- dentur (I 644,4—645,27). Alle Stücke dieser Hds. sind hier in neuer Collation gegeben.

15 E. Cod. Vindonensis 275 enthält p. 91v das Stück I 591,2 — 592,23 de partibus logicae. Eine Collation ver- danke ich Herrn Dr. Jos. Seemüller in Währing bei Wien.

F. Cod. Sangallensis 242 enthält p. 267 ein Stück der 20 Logik (i 591,2— 593,io) vgl. Scherrer aaO. S. 89.

G. Cod. Brusselensis. Der betr. Band stammt aus S. Nicholas bei Cuss und umfasst die Nummern 10615 bis 10729 (vgl. de Reiffenberg im Annuaire de la bibliotheque royale 1843, p. 57 ff. und Catalogue I, S. 214). Der Codex

25 besteht aus vielen verschiedenen Theilen, von denen für unseren Zweck nur ein Qualernio in Betracht kommt (fol. 58 — 65). Derselbe ist zweispaltig (ä 70 steilen) geschrieben. Wertvolle Nachrichten über seinen Inhalt, besonders auch eine neue Abschrift des Briefes Notkers, verdanke ich der

30 Güte des Herrn Dr. C. L. Ruelens, Conservators an der K. Bibliothek. Ich habe den ganzen Quaternio neu copiert. Folgendes ist der Inhalt desselben (No. 10661 — 10665)

Digitized by VjOOQlC

1) p. 58*a, Z. 1—33 Notkers Brief, vgl J. Grimm Gott. Geh Anz. 1835. S. 911. Hammer in, 3—5 (I, Anhang)

2) p. 58ra, Z. 34— 60*,b Z. 46 de arte rhetorica (i 643 bis 684,13); vgl. ein Stück davon bei 0. Schade Germania

S nv, 40 — 47 und weitere Angaben E. Plew Germania xiv, 47—65. 3) 60',b Z. 47— 64> Z. 68 das folgende Stück: EXPLICIT . INCIPIT Qnomodo . VII . circumstantie re- fui in leg endo ordinande SINT Sciendum quod . v . principales sunt orationes vt boetius in commentariis

lOperiermeniarum docet Enunciatiua Imperatiua Optatiua Interrogatiua. Inaitatio Qnarom enunctiatiua sola affir- mationem et negationem verum aut falsum significat et habet difficultatem constructionis maxime in continuo genere locucionis de quo post dicetur . et non multi

15 sciunt qni ordo in legendo tenendus sit et quid primum aut secundum aut ultimum competenter inferatur Sunt namque in ea Septem dinoscenda vt rethores docent . persona . res . locus . causa . tempus • modus . materia uel facultas. Hoc est qufs (Cod. qd unter d ein Punkt,

20 is darüber geschr.) fecerit quid ubi cur quando quibus amminiculis uel qua materia. Hamm vnem principales partes sunt enunciatiue orationis . quis et quid hoc est subiectiuum et declaratiuum. Subicitur enim quis fe- cerit et declaratur quid fecerit. Et subiectiua pars

25 nominatiuum habet declaratiua verbum indicatiuum. Nee minus (Cod. minoribus) his duabus partibus esse potent nisi in inpersonalibus sententiis ut disputatur a cicerone plena enunciatio est facta ex indicatiuo uerbo et ablatiuo casu Similiter penitet ciceronem de uerbo

30 et aecusatiuo casu. Contingit etiam ut in subiectiua parte uerbum indicatiuum in declaratiua nominatiuus inueniatur propter infinitiuum nomen qui ut qui disputat

Digitized by VjOOQlC

XIV

cicero est Vir qui non abiit in consilio impiorum beatus est. Neque hie tarnen in subiectiuo (Cod. uel subiectiue uerbum est sine nominatiuo neo in declaratiuo nomina(Cto& nominaE) sine (n aus t corr.) uerbo Ergo relique quinque 5 partes quando accedunt non subiectiuo sed declaratiuo accedunt videamus interim quod ex his duobus merito suo priorem locum teneat in construetione subiectiuum aut declaratiuum et [G 60*,a] utrum cicero disputat aut dis- putat cicero in erudiendo lectionem melius dicamus Sed

10 hoc solum etiam nomen declarat Subiectiuum enim quid aliud intellegitur nisi fundamentvm et declaratiuum nisi quod superedificatur Pone ergo personam quasi funda- mentum et predica de ea quiequid uis quasi superedifi- cans nam eius dignitas est de ea aliquid audiri et de

15 ipsa est actio uel passio non ipsa de illis Ex eo certum est recto ordine dici cicero disputat Geterum eundem intellectum habet disputat cicero Nam sicut boni ordinis est dicere caput . et pedes dextera et sinistra et tarnen mutato ordine pedes et caput sinistra et dextera idem

20 significant. Ita in scripturis indifferenter aeeipitur quantum ad intellectum dominus dixit et (überg.) dixit dominus (Cod. dorn. dix. durch b und a darüber umge- stellt) et equaliter uerum est deus hominem et hominem fecit deus Audi marcianum hoc in sua dialectica do-

25 centem plenum inquid proloquium est omnis homo ani- mal est Et quamuis (Cod. queuis) natura illud exigat ut primo nomen et postea uerbum dicatur non desinit uerum esse proloquium etiam si dicas animal est omnis homo Qu§ est (mit Häkchen überg.) illa natura? dictum

30 est quia prius est de quo predicatur quam predicatum hoc est prius est subiectiuum declaratiuo. Nee medio- criter confundit lectorem h$c nescire ita ut ineipiat non

Digitized by VjOOQlC

XV

catholicus esse in euangelio secutus ordinem uerborum prepostervm tibi dicitur et deus erat uerbum Oportet nam- que illum ex agnitione subiecti et predicati distinctionem hanc facere ut dicat et uerbvm deus erat Nee umquam 5 admittit ratio pro subiectiuo poni deum in boc loco et predicari de eo uerbum ut post quam dicat deus distin- tione (sie) interposita predicet de eo erat uerbum dicit et in simbolo ubi fidem confitemur dicentes ita deus pater deus filius deus Spiritus sanetus cautissime inten-

10 dendum est proloquiorum veritati (über caritati, welches durch daruntergestellte Linie getilgt ist) que fiunt ex subiectiui8 trium personarum et declaratiuis trine re- petitionis in bunc modum Ita pater deus est Ita filius deus est Ita Spiritus sanetus deus. Ergo naturale est

15 dicere sol splendet cicero disputat verum est dicere splendet sol disputat cicero Maior quoque enunetiatio fiat et addatur locus ad personam et ad rem quod per nomen sepe fit et aduerbium per nomen hoc modo cicero disputat in tusculano Locus postremus est in hac con-

20 Btructione At si per aduerbium dieimus rome ordo mu- tabitur sie Cicero rome disputat quia aduerbium melius preponitur verbo Sicut enim adiectiua nomina solent preponi aliis nominibus sicut (sie) et aduerbia adiectiua sunt uerborum et eundem locum habent Item si adici-

25 amu8 tempus dicendum est cicero disputat longo (unter- strichen; darüber uel multo) tempore At si aduerbium po8ueris mutabitur ordo • ut cicero diu disputat Con- iungamu8 hgc nn°B in unam sententiam et erit (Cod. ert) talis . cicero disputat in tusculano multo tempore vel

30 aduerbialiter cicero rome diu disputat Similiter deus regnat in celo omni tempore vel deus ubique semper regnat (e überg.) Aut prepone tempus ut dicas deus

Digitized by VjOOQlC

XVI

semper ubique regnat cicero diu rome disputat Adici- amu8 et modym ut sit cicero disputat miro modo uel mirum in modum uel aduerbialiter [cicero mire disputat et coniungamus cicero (i über ursprüngl. e) diu rome 5 disputat mirum in modum vel* aduerbialiter] (das Ein- geklammerte über der Spalte mit Zeichen nachgetragen) ut cicero diu rome mire disputat Sed tot aduerbia si- mul raro inueniuntur Causam quoque adiungamus huic sententie dicentes cicero disputat propter communem

lOutilitatem Facultatem quoque ut est cicero disputat magna excellentia ingenii Ex bis omnibus in unum conuenientibus talis sententia (ten mit Häkchen oben nachgetr.) erit Cicero disputat in tusculano multo tem- pore mirum in modum propter communem utilitatem

15 magna excellentia ingenii uel aduerbialiter cicero rome diu mire disputat propter compmvnem (das zweite m überg.) utilitatem magna excellentia ingenii. Hamm parcium unaqueque in tantum potest crescere vt non unam putes sed duas aut plures ut cicero disputat

20 agens et actio singulis dictionibus alterum de altero predicatur Item cicero patre natus equite romano de regno genere yelscorum rhetor (h überg.) eximivs et consulari dignitate preclarus ipse disputat de natura deorum qug mirabilis et ignota mortalibus est idem

25 significat plurimis uerbis tempus quoque declaratur uno uerbo vt quondam item quondam post exactos reges iam consulibus cessantibus et imperatorum monarchiis incipientibus tantundem significatur locus etiam uno ut rome sed si addas ubi caput gentium unde tocius orbis

30 iura leges magistratus et imperia suscipiebantur idem significat similiter et in ceteris Ordinem autem natu- ralem quem diximus earundem parcium omnis forte

Digitized by VjOOQlC

xvn

sine quodlibet inueniantur in eruditione tantvm scolastica tenemus scribentibus autem et loquentibus ex arbitrio suo licet quamlibet earum alten preponere ut exemplis declaratur. A subiectiuo incipit hgc oratio Dominus

5 po8sedit me iniüo uiarum suarum antequam quicquam faceret a principio A declaratiuo incipit uidit iacob scalam summitas eius celos tangebat et descendentes angelos et d . v . 1 . v . s . est . (Gen. 28,12) A tempore in- cipit prius quam te formarem in utero noui te et a . q .

10 ex . i . d . uulua sanctificaui te A loco incipit In celesti- bus regni sanctorum babitatio est et in gternum requies eorum. A causa incipit Propter syon non tacebo et propter uerbum n.q.a.e.ut s.i. eius. A modo in- cipit In sudore u.t.u.p.t.d.d.a. adam (d. i. uul-

1 5 tus tui uesceris pane dixit dominus ad adam) A materia incipit De v*oc p . et d . p . s . d . vm . L Ita uarie in- cipere sententias que enunciant aliquid uoluntatis est scriptorum aliquando tarnen necessitatis ut in exameron Dixit quoque deus. Hunc ordinem mutare licet Deus

20 quoque dixit ea constrictus ratione non potuit ne ui- deretur alter prius dixisse quia conciunctio quoque altemitatem (r überg.) significat. QVOT SINT GENERA elocotionis et qnod Sit COLON et comma. Ergo altius repetamus ut possimus regulam dare constructionis Duo

25 genera locucionum quorum aliud est distinctum per cola et commata et non moratur intellectum aliud est continuum et non intellegitur usque ad finem sententie. Quid autem sit colon (unter der Zeile nachgetr) et comma statim dicamus ut ex bis hgc genera melius [G 60v,b] cogno-

:j,0 scantur. Sunt enim partes sententiarum ita ut colon dicas integrum et absolutum intellectum siue finita sententia siue non finita comma autem pendente sen-

Hotka ed. Piper. L B

Digitized by VjOOQlC

XVULL

tentia et unum colon inplet sententiam ut homo animal est . celum uoluitur sol est super terram . terra inmo- bilis est pudet me uiuere tedet me uite commata (Cod. commota) autem ut sunt quando uenit plenitudo tem- 5 poris Si offers m,t.B,(ii munus tuum ante) altare ex quo mundus factus est Ille homo qui dicitur iesus Si quis fecerit uoluntatem patris mei quid perfecta habent. Non ergo possunt per se sententias facere ideo cum suspensione uocis in constructione legenda sunt (dar-

10 nach ist autem durch darunter gestellte Linie getilgt) Cola autem cum depositione ut intellegas h§c tantem distare sensY quantum et in metrica distant scansione Nam ibi ad haue similitudinem ubi in seeundo aut tertio loco finitur pars orationis cum pede ut uirgilius in sexto

15 ostendent terris hunc tan tum quia hoc aliquid integrum est quasi vellam ramum de arbore aut pedem de uic- tima colon dicitur Dvm aut pars orationis terminata non simul pedem (Cod. pedum) terminat sed diuidit medium ut arma uirumque cano hec Sectio uelud si de

20 uictima aliquid frustratim et non membratim abseidas (c fehlt) aut de uite caudicem falce reseces coma dicitur et hec metricis propria sunt quia sola scansione fiunt que autem prius dieta sunt quia sententiam diuidunt omnibus scribentibus communia sunt Hoc autem

25 comma in utroque genere inuenitur distineto (Cod. di- stinetio) et continuo fieri tarnen non potest ut in distineto comma sit sine colo sed colon sepe sine commate vt pene primus psalmus distinetus est colo sine commate in continuo uero commatum contingit fieri conexionem

30 sine colo ut exemplis post (post | post)li quebit Item aliud comma est significans hoc idem quod et colon . sed paucioribus uerbis uno scilicet aut duobus uel maxime

Digitized by VjOOQlC

XIX

tribus ne (Cod. me) si ultra extendatur colon pocius esse uideatur Et posaunt eiusmodi commata multipli- cari in una sententia aliquando per se aliquando inter- positis his qug oola dicuntur ut est illud in libro ma-

Schabeorom Hec eadem scripta sunt demetrio regi et attalo et arabg (d. i. ariarathi) et arsaci et in omnes regiones et samsame (d. i. Lampsaco) et spartanis (n aus m corr.) et delo et mido (d. u myndo) . et svcione . (d. t. sicyonem) et carig et samum et pamphiliam et liciam et

10 alicarna8vm . et rohdum et phaselida . et choo . et siden . et arado . et gortinam et obeudon (d. i. gnidon) et cy- prum et cyrenen (I. Machab. 15,23) in hoc periodo pre- cedente uno colo quod est hgc eadem scripta sunt de- metrio regi (Cod. regni) reliquasque sequuntor quamuis

15 per se plenum intellectum habeant propter paucitatem uerborum commata dicenda sunt (sie) quia tot cola in una sententia cumulari non posaunt . Sic et epistula numerantur uitia singulis uerbis. Ire rixe dissensiones secte inuidig (darnach inuidie ünterstr.) vel contra uir-

20 tutes gaudium pax . louganimitas et plenum sensvm ha- bent et tarnen commata sunt in esaia quoqug lunulas torques et monilia et armillas mitras discriminalia et periscelidas et murenulas et olfactoriola et inaures et anulos et gemmas in fronte pendentes et mutatoria et

25pallia et linteamina et acus et speecula et sindones et uittas et teri8tra (Jes. 3, 18 — 23) quis nisi commata dicat? (Cod. dicatur) Forte sunt qui huiusmodi solum conuna dici uelint quse beda de metrica arte (am Rande deest hie pars; auf beigefugtem Zettel: hie est quod

30 deest und das folgende in eckigen Klammern stehende bis xxifli) [Vnum peng gstimat colon et comma . tale exemplum de commate dans in epistula pauli. Sustinetis enim .

B2

Digitized by VjOOQlC

8i quis uos in seruitutem redigit si quis deuorat . si quis accipit si quis extoüitur si quis in faciem uos cedit; Marcianus uero diffinitionem simul dat et exem- plum de commate dicens. Cesum est pars oracionis . ex 5 duobus aut pluribns uerbis . dum quicquam absolute significamus quamquam cesam oracionem dicamus . dum singula uerba . quiduis significantia proferuntur Vt est Quis est iste homo qui sine ferro ne nunc quidem tecum est quis est iste locus? armiger catiling stipator tui

10 corporis concitator tabernariorum percussor dilapidator curig et in uerrinis Gomites illi dilecti manus erant tug accersiti medici aruspices scribg manus erant tug Ab- stulit enim nobis subtractionem (das zweite t fehlt) his exemplis quid uelit comma (Cod. commam) dici utique

15 singula uerba . uel paulolum plura . per se aliquid signi- ficantia. Item comma dicitur breuis sentencia de quo lucanus in titulo sui libri loquitur dicens Continuo nun- quam direxi carmina ductu qug tractim serpant plus michi comma placet; DE GENERE DISTINCTO Qvod

20 ergo <Ü8tinctum genus est locucionis potest extendere sententiam usque ad sex cola sicut marcianus docet . et qug vno plus sentencia extenditur periodos dicitur/ qug ad unum contrahitur monocolon dicitur Sex mem- bris constat . Omnes manus dissoluentur . et omnia genua

25 fluent aquis et accingent se ciliciis et operiet eos forti- tudo et in omni facie est confusio et in uniuersis capi- tibus eorum caluicium vno constat Deum nemo uidit umquam In hoc loquendi genere esaiam prophetam totum se interpretatum fuisse . hieronimus quo facilius

30 possit intellegi in eiusdem prophete prologe testatur ad exemplum demostenis et tullii rhetoris qui in libris suis eo uti sunt soliti non transseuntes (s|s) ad aliud genus

Digitized by VjOOQlC

XXI

quod continuum dicitur Talis est idem tullius in philip- picis et rhetoricis (h überg.) de senectute et de officiis (das letzte i fehlt) Ad herennium quoque et in uerrinis (Cod. uectiuis) . Vt legentibus liquet Hoc genus et lu- 5 canus se elegisse testatur uerbis supra dictis Ergo to- tum uetus et nouum testamentum ob difficultatem fu- gendam morem tenet circum (darnach ein Wort rad.) scriptg locucionis et ,de trinitatg per cola et commata quod genus periodos dicitur id est circuitus . quem

10 circuitum partes eius faciunt . dum singulg per se per- factum 8en8um ostendunt et ad alium atque alium re- uertuntur (das erste t aus d corr.). Circuitus enim re- uersio est vt illud et samsamg et spartanis sicut dictum est propterea periodos dici non potest sentencia que

15 unimembris est In hoc scilicet genere quia singule partes uersus per se construuntur leuis fit uerborum transposicio vt in psalmo . si uolumus construere Vir qui non abiit in consilio impiorum beatus est qui non ßtetit in uia peccatorum beatus est et qui non sedit in

20 cathetra pestilencig beatus est tarn facile quoque con- struitur illud initium eneidos arma uirumque cano] quoque construitur illud initium eneidos arma uirumque cano Dicendum enim cano arma et uirvm ibi uerbo nomi- natiuu8 subauditur et fit comma quia incertum est quem

25 (Cod. que) uirum canat donec aliud aditiatur et dicatur qui profugus ab oris troie fato primus uenit ad italiam ut comma cum commate colon efficiat DE CONTINVO (am Rande). Qvod autem continuum genus est epimone lexin grci (sie) dieunt id est conexionem dictionum eo quod

30 semper ultra tendat quod dicitur et donec ad clausulam ueniat non admittat perfeetam intellegentiam . Diffusior enim locutio est et porrigitur eius interdvm sententia ad

Digitized by VjOOQlC

XXTT

integram (& aus u corr.) paginam perpetuis et choerenti- bus partibus. Qualis est illa quo siluius eneas regnauit in italia templum domino toto orbe famosissimum rex salomon filius dauid . cui similis in sapientia nullus ante 5 eum uel post inuentus est quia tabernaculvm in silo ubi erat archa angustum populo uisvm est ad orandvm et sacrificandum hierosolimis loco quem ad hoc elegit dominus ex lapidibus preciosis . sectis et quadratis et lignis cedrinis ex libano monte per iram regem tyri

10 administratis prospere plus quam credi potest construxit et ad perfectum elimauit hanc sententiam uerbum ad finem usque reseruatvm esse fecit continuam quia si ante finem aliqua uerba occurrerent Hec colon aut comma formarent . s . simili modo sensvm dietinguunt

15 dum idem significant et non fiunt sine uerbo uel sub- audicione uerbi sicut nee illud fit sine uerbo comma quod in utroque genere inuenitur et non sensvm di- stinguit sed compaginem dictionum illius similitudine metrici commatis quo in scansione pedes distinguuntur

20 et non partes orationis Potest autem et questio fieri si continua est quedam oratio quare aristotiles in cathe- goriis orationis inter eas numerauit quantitates que di- stiaetas ab inuicem partes habent Ad quod respondendum quam uerum est quod singulas dictiones et sillabas et lit-

25 teras habet oratio distinetas et quod de significatione sen- tentig ille nihil dixit quod in intellectu sepe continuatur li- teris et uoeibus semper distinguitur Singule autem dictiones de quibus aristotiles dixit minime sunt partes orationis maiores sunt Septem supra dicte que plures possunt

30 comprehendere dictiones Hg quoque distinct§ sunt et in continuis sententiis locvm ipse respirandi legentibus monstrant quia dum sint actiones et passiones adiacentig

Digitized by VjOOQlC

xxm

premisse quidem per se agnoscuntur (do non nouissi- mum uertmm adiciatur cuius autem sint) nee aliter di- scernerentvr cuius autem sint (das Eingeklammerte ist in der Hds. unterstrichen, das Folgende darüber gesekr.)

5 non agnoscitiir donec nouissimum uerbum adiciatur Ha- bent ergo ordinem construetioais talem A SVBIECTIVO (am Bande) Rex salomon filius dauid cui simüis in sa- pientia nullus ante eum uel post inuentvs Ecce persona Sequitur actio contruexit (sie) templum domino toto

lOorbe famosissimum et ad perfectum elimauit Sequitur modus ne aduerbivm longe sit a uerbo prospere plus quam credi potest Vbi? Hierosolimis loco quem ad hoc elegit dominus vnde? Qua materia? Ex lapidibus pre- ciosis sectis et quadratis et lignis cedrinis ex libano

l5monte per yram regem tyri administratis . Quando? tempore quo siluius eneas regnauit in italia Quare quia tabernaculum in silo ubi erat archa angustum uisvm est ad orandum et sacrificandym Hgc oracio (mit Hak- chen überg.) historica narratio est et bis ordinata eun-

20 dem [G 61r,a] intellectum habet sed posterior ordo ad herudiendum pertinet . sunt et in ea omnes ille . vn . partes que simul in una sententia rarius inueniuntur. Quotquot (Cod. Quodquod) tarnen inueniuntur licitum est post principales (n überg.) duas hoc est quis et quid

2:» fecerit sumere (Cod. sümere) de reliquis quelibet com- moda fuerit. Construamus et illam que similiter con- tinua est christus assistens pontifex usque introiuit Ergo christus assistens pontifex futurorum bonorum hoc est subiectiuum introiuit semel in saneta hoc declara-

3<»tiuum (Cod. declaratvm) est Quomodo? [eterna redem- cione inuenta quomodo?] (Das Eingeklammerte ist über der Spalte mit Zeichen nachgetr.) Quo ordine qua uia?

-•*■*

XXIV

Per amplius et perfectius tabernaculum . i . non per tabernaculum manu factum neque huius creationis neque per sanguinem hyrcorum aut uittulorum sed proprium sanguinem in his maxime necessaria est constructio 5 Frequens enim earum usus est non apud seculares tan- tum auctores sedet apud catholicos scilicet augu- stinvm . cassianum . orosivm bedam ceterosque Inter quos omnes saltim de cassiano proferatur exemplum in secunda parte collationum ipse prologum incipit his

10 uerbis Debitum quod beatissimo pape castori in eorum uoluminum prefacione promissvm est que de institutis cenobiorum et de octo principalium uitiorum remediis . xn . libellis domino adiuuante digesta sunt in quo et tenuitas nostri sufficit ingenii utcumque sanctitum

15 (sie) est et inferius Nunc autem quia derelinquens nos pontifex supradictus migrauit ad christum harum inte- riorum collationem summorum patrum . i . anachoretarum qui in heremo (hier ist sie durch Sirich darunter getilgt) scithi morabantur quas ille incomparabili flagrans studio

20 sanetitatis simili sibi iusserat sermone conscribi non expendens pre multitudine caritatis quanto infirmas(firmas mit Häkchen überg.) ceruices pondere pregrauaret uobis potissimum o beatissime (Cod.a, beatissimo) papa leonti et sanete fraterelladicredidi conseruandas. ASVBIEGTIVO,

25 Construamus ergo Debitum quod promissum beato papae castori in prefacione eorum uuoluminum (sie) que digesta sunt . xn . libellis domino adiuuante de institutis ceno- biorum et de remediis octo principalium uitiorum. Ecce subiectiuum Sancitum sit predicatiuum est Vt cumque

30 modus actionis est In quo tenuitas nostri sufficit in- genii eiusdem partis est Quicquid eiusdem partis est separari ab ea non debet Quod autem dictum est in quo

Digitized by VjOOQlC

XXV

intellegendum est ad quam rem scilicet utcumque sol- uere debitvm quod promissum est Ergo nominativus debi- tra pro quis accipitur Sanctitum est pro quid accipitur ytcumque pro modo accipitur Et infra A SVBIECTIVO

5 Nvnc autem credidi o beatissime papa leonti et sancte frater elladi interim consecrandas esse vobis potissimum has . x • collationes summorum patrum . i . anachoretarum qui morabantur in heremo schiti quas ille subauditur castoris flagrans incomparabili studio sanctitatis ius-

lOserat conscribi simili sibi sermone non expendens pre multitudine caritatis quanto pondere pregrauaret in- firmas ceruices meas Hucusque predicatiua pars que dicitur quid subiectiua autem pars est nominatus (sie) qui subauditur in uerbo credidi Quia supradictus pon-

lotifex derelinqueus uos migrauit ad christum. Hgc est causa facti sunt utique quis quid cur Nam in priore uersv subiectiua pars dilatata est . In inferiore autem declaratiuo et neque tarnen istam neque illam quis potest soluere ut prima duas uel tres habeat ita sem-

20 per supradicte vn partes requiri et ordinari debent maxime ubi plurimis uerbis protrabitur sententia fitque ut magnam utilitatem legentium non sine difficultate media primis et primi (sie) nouissimis construantur et longe separata coneurrant . vt sensus pateat et ut possit di-

25nosci quis et quid fecerit uel passus sit cum ceteris circumstantiis sine quibus ad integrum res quemquam dicere inpossibüe est VNDE INCIPIENDYM SIT quando im oportet a subiectiuo (Cod. assubiectiuo) constru- entem ineipere. Sed tunc nominatiuum preponere in-

30congruum est quando a relatiuorum obliquis casibus ineipit uersus ut est in euangelio Quia cum impleta esset educentes et secus litus sedentes elegerunt bonos

Digitized by VjOOQlC

XXVI

in uasa sua malas autem foras miserunt (i über unter- punktiertem a) Hanc particulam in primo loco positam transferre et dicere edncentes quia cum impleta esset non consentit relatio nominis respicientis ad superius 5 nomen hoc est sagenam Non enim sine causa dicuntur relatiua nomina qui et que et quid propterea ubi hec occurrunt in primo loco immobilia esse necesse est Est etiam quando uel uerbum uel aduerbium uel con- iunctio uel obliqui casus necessitate preponuntur tarn

10 asscribentibus (sie) quam a legentibus et construetionem meditantibus et propterea uel a declaratiua parte uel a ceteris circumstantiis ipsi adherentibus ineipiendvm est Que deinde omnia nos persequi oportet preponitur uerbum A VERBO In enunciatiua oratione vt illud

15 quod prius dictum est Dixit quoque deus Item äg (d. i. augustinus) dicit putauerunt etiam philosophi non unum mundvm esse sed plurimos Huiusmodi sententias aliter construere magis est destruere quia si preposuerimus nominatiuum dicentes philosophi etiam intellegitur hoc

20 prius dedictum aliis quam de philosophis et seeundum eum intellectum coniunetio nominatiuo seruiet et non uerbo Melius etiam interrogatiue preponitur uerbum ut est venit ille? Et sicut uirgiüus dixit Heu uidit inquam quis (Cod. quo) tantvm scelus A TEMPORE (am Rande) Sepissime

25 etiam aduerbio constringimur verbum nominatiuo pre- ponere cum per aduerbium posteriora copulantur (copula- rentur unterstrichen, ntur daruberg.) superioribus vt illud interea medium eneas iam classe tenebat certus iter Est enim construetio . interea tenebat iam eneas classe medium

30 iter certus eundi Non enim uerbvm potest separari a precedente aduerbio Item Non aliter si parua licet componere magnis Gecropias innatus apes amor urget

Digitized by VjOOQlC

xxvn

habendi Monere quaeque suo Constructio est A MODO (am Rande) Non aliter innatus amor urget habendi quaeque suo munere Si licet componere parua magnis Hoc constructio cogit nos declaratiue parti subiectiuam

o interponere ne coniuncte dicamus vrget apes nisi itte- remus uerbum interrogando quem urget? cecropeas anes Item ipse Hinc tibi qug semper uicino ab limite sepes Hibleis apibus florem depasta salicti Sepe leui somnum snadebit inire susurro hinc alta sub rupe canet fron-

10 dator ad auras constrnitur sie A LOCO (am Rande) Hinc a uicino (auaro Unterpunkt., darüber a uicino) limite semper est sepes que depasta florem salicti ab hibleis apibus sepe suadebit tibi leui susurro (susurrw Unter- punkt, darüber o) inire sonum Hinc sub alta [G 61r,bj

15 rupe canet frondator ad auram Hgc tarn frequens est constructio ut in nulla pene desit lectione. A MATERIA (am Rande) Vitiums etiam constrnitur nominatiuus c§- teris dictionibus necessitate precedentibus (hier ist no- minatiuus durch daruntergesetzten Strich getilgt) ut illud.

2oNecnon et uario noctem sermone trahebat infelix dido Ingreditur enim ista constructio per eam partem qu§ dicitur materia et sicut dieimus construentes nam et loquela tua facit te manifestum . non ita possumus di- cere . neenon et dido trahebat noctem uario sermone

::, quia precedentes dug coniunetiones postpositiua et sub- mnetiua seruiunt ablatiuo . de ablatiuo autem ad uer- bum et inde ad nominatiuum in ultimo peruenitur AMPLIUS (am Rande) Similiter in sententiis ineipientibus ab aduerbiis temporalibus cvm . quando . postquam . vt

30 et similibu8 cauendum est ne nominatiuum casym et indicatiuum uerbvm preponendo . ea que prius gesta sunt aut gerenda posterius dicamus ordine rerum tur-

Digitized by VjOOQlC

xx vm

bato Hgc (sie) sententiß commatieg sunt . id (est) qug nullo membro distinguuntur sed in pendulo et continuo sen8v . censuram uerbi patiuntur cum repetitionem ad- uerbii precedentis in quibus ea que tempore priora 5 sunt ordine percurrentes et uocem ultra tendente sen- tentia suspendentes ultimvm uerbvm signamus ipsius depositione uocis . vt illud uirgilii postquam res asig priamique euertere gentem inmeritam uisvm superis Hie quia uerbvm oecurrit uisvm est et tarnen pendet

10 intellectus comma fit et suspendenda est uox Ceciditque superbvm ilivm (Aen. in, 1 ff) Hie quoque et omnis humo (Cod. hüno) fumat neptunia troia Et hie diuersa exilia et desertas (t aus f corr.) querere terras auguriis agi- mur (Cod. augimur) diuum Hie demum deponenda est

15 uox ut intellegatur finis sententie et in hac ultima parte significatum est quis quid feeerit et ab ea ineipiendum esset . nisi bec ordinem rerum confunderet Quid ergo? Nullamne habent contruetionem (sie) tales sententig? Habent utique illam qug communis est omnibus sen-

20 tentiis casuum et uerborum multiplicem et subtilem con- truetionem in qua precianus sudauit quam commemorari hie breuiter oportet quoniam ab ipso plenius discenda est DE CONTRVCTINE (sie) CASVVM INTER SE ET VERBORVM CVM CASIBVS. Nam ut et antea dictum

25 est nominatiui omnivm casualivm verbis preponuntur sed aliquando absolutis ut homo uiuens spirat soerates philosophatur Aliquando transitiuis ut mater diligit filium vxor odit (oodit durch daruntergestellten Punkt getilgt) pelicem Ipsa autem uerba transitiva quando

30 sunt actiua uel neutra aut deponentia preponuntur obli- quis alia genitiuo ut abstineo irae alia datiuo ut bene- dico tibi noceo illi alia aecusativo ut doceo te amo te

Digitized by VjOOQlC

alia ablatiuo ut potior illa re fruor ratione (Cod. ratiti | tione) utor nummo Si autem passiua sunt solo ablatiuo ut doceor a te amor ab illo Quaudo autem uerbum pre- ponatar nominatiuo prius dictvm est tunc nominatiui 5 qui per se non possunt intellegi et ideo uocantur ad aliquid preponuntur diuersis casibus (hier beginnt andre Dinte) Alii genitiuo ut heres patris uxor mariti datiuus ut carus deo . utilis hominibus . accusatiuo non nisi figurata ut celer pedes . latus humeros ablatiuo ut dignus

10 laude . mactus uirtute uefbvm autem aliquando preponitur obliquo trahenti post se alios obliquos ut fac te imme- morem iniurig fratrum tuorum contruitur quoque unum atque idem uerbvm sine prepositione . simul duobus casi- bus et cum prepositione aliis duobus ut misereor tui .

15 misereor Uli . misereor super illum . misereor super illo . Habent et nominatiui duplicem constructionem ad obliquos ut amicus illius amicus Uli . socius illius socius ilü Et quia uerba transitiua sunt uideamus unde et quo tran- seant . Scilicet a nominatiuo in obliquum si actiuum uer-

20bnn est hoc est ab agente in patientem vt uarro docet dceronem Si autem passiuum est transitio fit de obliquo in nominatiuum vt cicero docetur a uarrone itaque (am Bande nachgetr) nisi discrecionis causa vt est dicit quoque deus de quo prius dictum est aut aduerbii aut coniunc-

25 tionis aut aJicuius certe rationis siue dicta sit siue non sit dicta uerbum quod natura posterius construi ante nominatiuum non potest neque item obliquus ante uer- bum trahit enim nominatiuus uerbum post seyerbum quoque obliquum casvm et ille obliquus si per se non

30 inteüegitur necesse est ut et ipse trahat alias partes orationis (Cod. arationis Unterpunkt, darüber o) usque ad plenum inteHectum • vt est omnis homo prünum ponit

Digitized by VjOOQlC

uinum bonum Hie quia aduerbium quod est primum et adiectiuum quod est bonum ultra tendunt sequitur et cum inebriati fuerint et id quod deterius est. . Qu§ autem intransitiua sunt uerba absoluta dieuntur uel idiopatha . 5 i . reeiproea . Et si sunt absoluta vnde sunt absoluta? i . a copula obliquorum casuum ut est homo uiuit . homo spirat. Reeiproea uero . i . passionem a se in se retor- quentia . cur reeiproea dicerentur si non retrograda fierent ad eosdem a quibus in alios tendere uisa sunt

10 ut homo sudatur Homo febricitat . Sed dehino prescia- nus . propterea sciendvm est hanc rationemconstruetionis obseruandam esse a quacumque parte ineipiant siue a subiectiua propter dignitatem . siue ab alia quaübet propter ordinem rerum que sicut geste sunt ita et eodem

15 ordine legende sunt . prius est enim troiam ruere quam ciues eius exulare Sic et in construetione obseruato ordine rerum sola uerba pro arbitrio scriptoris (Cod. scriptores) ordinata a construente alium ordinem suseipiant seeundum legem grammaticorum prescriptam sed dicis forte gram-

20 matici quid cui sit coniungendvm non preponendum docu- erunt Donatus enim quamuis dieeret comparatiuis seruit ablatiuus non tarnen dixit preponendum Sed quis nesciat eum casvm qui rectus est preponendym esse obliquo. Aut uerbum quod transit in obliquum ipsi preponendvm

25 esse? Quia prius semper transitus deinde peruenitur . et prius semper actio et [deinde passio in uerbo enim accio est] (das Eingekh am Rande mit Zeichen nachgetr.) in obliquo casv fit passio et ideo medium locum tenet uerbum inter nominatiuum et obliquum quia nominatiuus

30 dirigit uerbvm [G 61v,a] in obliquum teneamus ergo hanc regulam et redeamus {hier tritt wieder die erste Dinte ein) ad constrendvm (sie) superius exemplum dicentes A TEM-

Digitized by VjOOQlC

XXXI

PORE (am Rande) Postquam uisvm est superis euertere res asig et immeritam gentem priami et postquam su- perbvm ilium cecidit et omnis neptunia troia fumauit humo agimur auguriis diuum querere diuersa exilia et diuersas

5 terras Hoc modo fit ut subiectiua pars orationis que dignior est quam declaratiua aut qug Uli accedunt non debent primum locvm habere in construenda oratione quia melius rerum ordiiiem obseruamus quaudo alia res legi- tur sequi post aliam Ergo semper subiectiuum natura-

lOliter prius est declaratiuo sed uou semper ab eo inci- pienda est constructio Hec duplex regula constructiouis teneatur quia est quando circumstantig rerum simul et uerba sunt transponenda vt in superioribus aliquando alterum sine altero locum mutabit ut in hoc nouissimo

15exemplo Talis est et illa presciani in prologo suo cum omnis eloquentig doctrinam et omne studiorum genus sapientig luce prefulgens a grecorum fontibus deriuatvm latinos inuenio proprio sermone celebrasse Hie prima suspensio . Et in omnibus illorum uestigia

20 liberalibus artibus consecutos uideo Hie seeunda Nee solvm in his qug emendate ab illis sunt scripta sed etiam quosdam errores eorum amore doctorum grecorum deeeptos imitari Hie tercia cuius auetores quanto sunt iuniores tanto perspicatiores et ingeniis floruisse et dili-

25gentia ualuisse et omnium iuditio confirmantur erudi- tissimorum Hie quia interposita ratio est et quasi extra hanc 8ententiam suseipienda est et quia potius colon est quam comma non suspendenda sed quodam modo mutanda est uox Quid enim herodiani artibus cercius?

30 quid appollonii scrupulosis questionibus enucleatius pos- sit inueniri Hgc interrogatiue legenda sunt Gvm igitur eos omnia fere uitia quecumque antiquorum commen-

Digitized by VjOOQlC

tariis relicta artio grammatice expurgasse comperio Hie quarta certisque rationis legibus emendasse Hie quinta Nostronim autem neminem post illos immitatorem eorum extitisse Quippe in neglegentia cadentibus studiis litte- 5 rarum propter inoppiam scriptorum Hie sexta (Cod. sexsta) Quod hueusque dictum est ad eam partem pertinet que causa facti dicitur Sequitur Quamuis audacter sed non impudenter ut puto conatus sum pro uiribns rem arduam quidem sed offitio professionis non indebitam supra no-

10 minatorum preeepta uirorum qu§ congrua sunt uisa in latinum transferre sermonem Hec sunt quis quid fecerit . et qualiter fecerit. et hie deponenda est uox In uerbo enim conatus svm nominativus sub auditur qui subiectiua pars est buius sententie a qua parte non ineipiendum esset si boe

15 ordini rerum congrueret Construamus ergo a causa inci- pientes in hunc modum A CA VSA (am Rande) Cvm inuenio latinos celebrasse proprio sermone doctrinam omnis elo- quentig . et omne genus studiorum prefdlgens luce sapientie deriuatvm a fontibus grecorum . et cum uideo eos conse-

20 cutos uestigia eorum in omnibus liberalibus artibus nee solum immutari in his que emendate scripta sunt ab illis sed et deeeptos amore doctorum grecorum imitari quosdam errores eorum in quibus greca uetustissima grammatica ars maxime arguitur peccasse cuius auc-

25 tores confirmantur iudicio omnium eruditissimorum quanto iuniores sunt tanto perspicatiores floruisse in- geniis et ualuisse diligentia Quid enim possit inueniri cercius artibus (hier ist ei durch daruntergestellte Linie getilgt) herodiani Quid possit inueniri enucleatius scru-

30 pulosis questionibus apollonii? Cum igitur comperio eos expurgasse omnia fere uitia grammatic§ artis quecum- que relicta sunt commentariis antiquorum et emendasse

Digitized by VjOOQlC

xxxm

certis legibus rationis neminem autem nostrorum ex- titisse post illos imitatorem eorum quippe cadentibus studiis litterarum in neglegentiam propter inopiam scrip- torum conatus svm quidem rem quamuis audacter sed

5ut puto non impudenter arduam pro uiribus sed non indebitam officio professionis quid est hoc? transferre in latinum sermonem precepta supra nominatorum uiro- rum qne congrna uisa sunt • Sumatur et de augustino aliqua talis sententia pendula et continva atque comma-

10 tica . De primo enim homine loquens dixit Quia ergo contemptus est deus iubens qui creauerat (das erste a mit Haken überg.) Hie prima suspensio Qui ad suam imaginem fecerat Hie seeunda qui ceteris animalibus preposuerat Hie tertia (mit ff. überg.) qui in paradiso

15 constituerat Hie quarta Qui rerum omnium copia (sie) salutisque presüterat Hie quinta Qui preeeptis nee pluribus nee grandibus nee difficilibus onerauerat Sexta Sed uno breuissimo atque leuissimo ad obedientig salu- britatem adminiculauerat quo»eam creaturam cui libera

20seruitus expediret se esse dominum cömmonebat Sep- tima Vsque huc cavsa (v überg.) Sequitur subiectiuum cum declaratiuo Iusta dampnatio subsecuta est Hie uox deponitur ut finis intellegatur et quia causa dam- pnationis prior est quam ipsa dampnatio oportet nos

25 hnnc ordinem teuere et a causa que prior est construc- tdonem ineipere . ut dictum est Gommata (Cod. Com- mota) huius sententig ut sunt breuia ita quoque facilem construetionem admittunt in hunc modum A CAVSA (am Rande) ftuia ergo deus qui creauerat iubens con-

30temptu8 est qui fecerat ad imaginem suam qui prepo- suerat ceteris animalibus qui constituerat in paradyso qui prestiterat copiam omnium rerum et salutis qui nee

Sotkjr cd. P^er. h 0

Digitized by VjOOQlC

XXXIV

onerauerat pluritras preceptis nee grandibus nee diffici- libus sed adminiculauerat ad salubritatem uno breuis- simo atque leuissimo preeepto obedientig qui commone- bat eam creaturam cui libera sersuitus expediret esse 5 se dominum iusta dampnatio subsecuta est . Notandum est in his tribus exemplis quia prepositis [Gt 61v, b] primis particulis . postquam cum quia commata erant ablatis eis tot cola erunt et eo minus distinctg erunt orationes . ita pautiores dictiones colon faciunt quod

10 finitum est quam comma quod infinitum est . Nam et cicero disputat finitum est colon est et proloquium est Quia cicero disputat nee finitum est nee colon est nee pro- loquium est Yeniamus ad illam cassiani sententiam quam in seeunda parte collationum ita ineipit dicens Cum in

15 heremo scithi ubi monachorum probatissimi patres etomnis commorabatur perfectio abbatem moysen qui uehemen- tios inter illos egregios flores non solum in actuali verum etiam in theorica uirtute flagrabat institutione eius fun- dari cupiens expetissem Hie primi commatis suspensio

20 vna cum saneto germano cum quo mihi ab ipso tiro- cinio ac rudimentis milicie spiritalis ita indiuiduum deineeps contubernium tarn in cenobio quam in heremo fuit vt euneti ad significandam soliditatis ac propositi sensusque nostri parilitatem pronunciarent unam mentem

25 atque unam animam inesse duobus corporibus Seeunda pariterque ab eodem abbate edifficationis sermonem fusis lacrimis ambiremus Tercia Quippe cuius hunc animi rigorem manifestissime noueramus vt nisi fide- liter desiderantibus et cum omni cordis contritione

30,querentibus nequaquam penitus adquiesceret perfectio- nis aperire doctrinam Quarta Ne seculorum si passim uel Dolentibus eam uel tepide sicientibus eam exhiberet

Digitized by VjOOQlC

XXXV

res necessarias et que eolis perfectionem cupientibus debent esse comperte indignis et fastidiose suscipientibus pandens aut iactantig uitium aut perdicionis crimen uideretur incurrere Qvnta (sie) Hec omnia pro quando 5accipienda sunt tandem fatigatus preeibus nostris ita exorsus est Hie finis cum depositione uocis adiungitur et est subiectiuum cum declaratiuo Hec commata sunt talia vt seeundum seruiat primo et quartvm tertio . et quintum quarto In seeundo enim adimpletur primum

10 quia dum buiusmodi commata quedam sint collectiones dictionum que in uerbo concluduntur quod uerbum tarnen non finiat sed interrumpat intellectum fit prima Interruptio cum expetissem fit seeunda cum repetitione uel subauditione eiusdem uerbi sie cum expetissem . una

15 cum germano Qug duo commata in unum potuissent contrahi si diceret cum expetissemus ego et germanus ideo seeundo primum adimpletur Quod autem in tercio dicitur fusis lacrimis eius ratio reddita in quarto prop- ter rigorem animi eius vnde uero ille rigor esset aperi-

20tur in quinto eo modo tria commata seruiunt duobus Sed et illud monendum est ne quis in commatvm numero errare ineipiat propter plurima uerba que aliquando in uno commate reperiuntur Primum enim huius (ein zwei- tes huius durch darunter gesetzten Strich getilgt) sententig

25 comma concluditur cum expetissem interponuntur alia duo . i . commorabatur et flagrabat que non concluduntur comma sed relatiue dieuntur refertur enim ad scithi quod dicitur ubi commorabatur Refertur ad moysen quod dicitur qui flagrabat sie et in ceteris uerbis error

30 cauendus est Uideamus deinde ordinem construetionis % prius ergo est ad abbatem in heremum uenire deinde uolentem tacere ad sermonem excitari curramus ita in

Digitized by VjOOQlC

XXXVI

construendo A TEMPORE Cvm expetissem abbatem moysen in heremo scithi ubi probatissimi patres monä- chorum et omnis perfectio commorabatur qui moyses uehementius flagrabat inter illos egreios flores non 5 solum in actuali uerum etiam in theorica uirtute quare expetissem? cupiens fundari institutione eius cum expe- tissem eum una cum sancto germano cum quo mihi contubernium fuit ab ipso tyrocinio ac rudimentis spiri- talis militig tarn in cenobio quam in heremo . ita dein-

10 ceps indiuiduum ut cuncti pronuntiarent unam mentem atque unam animam inesse (in mit Häkchen überg.) duo- bus corporibus . quare? ad significandam parilitatem sodalitatis ac propositi sensvsque nostri et cum pariter ambirens (sie) fusis lacrimis sermonem edificationis ab

15 eodem abbate quare fusis lacrimis? quippe cuius animi hunc (mit Häkchen überg.) rigorem manifestissime noue- ramus ut nequaquam penitus adquiesceret aperire doc- trinam perfectionis nisi fideliter desiderantibus et que- rentibus cum omni contritione cordis ne scilioet uideretur

20 ineurrere aut uitium iaetantie aut crimen perdicionis si passim exhiberet eam uel nolentibus uel tepide sicientibus pandens (e überg.) res necessarias et qug debent com- perte esse solis cupientibus perfectionem cui pandens? indignis et fastidiose suseipientibus tandem fatigatus

25 nostris preeibus ita exorsus est. Notandum quia rela- tiui nominis obliqui non patiuntur preponi sibi uerba ut dicamus noueramus rigorem cuius animi quia rela- tiuum nomen quod refertur ad precedentia primum locum necesse est optineat sicut et antea dictum est inter has

30 construcüones et ille numerantur qug ex obliquo casu ineipiunt in quo aduerbium temporis aliquod de supra dictis intellegitur cum quando uel postquam ut est

Digitized by VjOOQlC

xxxvn

A TEMPORE Transite iordane filii israel Hie suspensio uenerunt in galgala . Et illud in exitn israel de egypto Suspensio Domus iacob de populo barbaro Suspensio . Facta est iudea sanetificatio eius Depositio . In exitu 5 israel de egypto . et in exitu domus iacob de populo barbaro . Id est quando israel et domus iacob exierunt de egipto . et de populo barbaro . facta est iudea saneti- ficatio eius Similiter in illo tempore Dixit iesus disci- pulis suis . In diebus illis dixit esaias Hoc est quando

lOipsi erant hgc et hec locuti sunt Quodsi aliter dixeris et construxeris . id est si a nominatiuo ineeperis ordinem temporis retrogradum fecisti Tale est illud uirgilii vere nouo gelidus canis cum [G 62r, a] montibus humor liquitur et zephero putris se gleba resoluit Depresso

15 {Cod. Depreso) ineipiat iam tum mihi taurus aratro in- gemere construuntur sie A TEMPORE Cvm intrat uer- num tempus Hie suspensio et cum liquitur gelidus humor in canis montibus Et hie et cum putris gleba resoluit se zephiro Et hie iam tum ineipiat mihi taurus

20gemere depresso aratro . Depositio Nota quia uerbum construitur ante nominatiuum propter aduerbium AM- PLIVS Item sunt enuntiatiouis comperatiug qug simili modo ut supra dictum est legende sunt in quibus ad- uerbia similitudinis velud quasi ceu sicut siue nomina

25relatiua qualis quantus ordinem mutare non sinunt Habent enim naturam prepositiuam et tendentem ad sequentia redditiua . preponuntur enim uelud quasi c§u sicut . et respondent . ita sie non secus haut aliter vel preponuntur qualis quantus . et respondent talis tantus

30Multe sunt in uirgilio huiusmodi comparaciones (Cod. comparacionts darunter Punkt, darüber e) atque similitu- dines verbi gratda in deeimo eneidos . {Aen. X, 707) Ac

Digitized by VjOOQlC

xxxvm

uelud ille canum morsu de montibus altis actus $per multos uesulas quem pinifer annos defendit multos palus laurentia silua pastus arundinea postquam inter recia uentum est Substitit infremuitque ferox et inhor-

5 mit armos Nee cuiquam irasci propiusque accedere uirtus sed iaculis tutisque proeul clamoribus instant Haut aliter iuste quibus est mezentius ire . Nulli (sie) est animus stricto ocurrere ferro Cuius commata sie per ordinem construenda sunt A MODO Ac uelud ille aper

10 quem pinifer uesulus defendit multos annos et quem laurentia palus defendit multos annos (hiernach et quem laurentia durch Strich darunter getilgt) Pastum arundinea silua actus morsu canum de montibus altis postquam uentum est inter retia substitit Hie prima

15 suspensio Et ferox infremit Secunda et inhorruit armos Tercia Nee uirtus est cuiquam irasci Quarta vel propius accedere Quinta Sed proeul instant tutis iaculis et cla- moribus Sexta Sequitur clausula cum demissione uocis Haut aliter non est animus illicorum quibus mezentius

20 est iuste ire coneurrere stricto ferro Ergo naturalis ordo est Velud aper haut aliter mezentius . Ac uelut nemo audet coneurrere apro haut aliter nemo audet coneurrere mezen- tio velud nemo audet coneurrere apro • eundem sensvm ex- primis . sed (Cod. fed) ordinem turbasti . A MODO Similiter

25 quoque ordo cognoscendus est in Omnibus eiusmodi vt qualis uirgiluis talis homerus Quantus hector tantus eneas Quod homines tot sententie Quotus in primo uersv numeri senarius totus in seeundo sexagenarius QVOT SINT CONSTRVCTIONES Dicamus ergo tot

30 esse construetiones quot earum sunt initia . et tot initia quot etiam rerum circumstantig . a quibus uicissim omnis lectio et omnis construetio ineipienda est . Alia

Digitized by VjOOQlC

est enim que a subiectiuo et alia est qug a loco et alia que a tempore . alia que a causa . et alia que a modo uel materia incipit . vt prius exemplis declaratvm est.additur his que a relatiuo exorditur que non est

5 principalis eo quod alia precedente hanc necesse sit subsequi QVE COMMYNIS SIT (am Rande) His con- structionibus dicamus eam communem esse que est casuum inter se . uel uerborum cum casibus et omnium parcium orationis atque accidentium eis Ea talis est que lege

lOquadam nos cogat que disiuncta sunt et longe disiecta reuocare . et sibimet copulare ut in cassiano ubi cum expetissem plus quam triginta dictionibus interpositvm est . Sic in presciano cum inuenio (Cod. inuerao) . et in uirgilio velut substitit plurimis uerbis interposita sunt

15 et tarnen quis nesciat aduerbium uerbo coherere? Qui bgc spernit vult sine lege loqui et legere QUOD genus maivs in VSU SIT (am Rande) Uix autem in tota serie ueteris et noui testamenti ob difficultatem fugiendam maltorum commatvm suspensio inuenitur si non necessi-

20 täte interpres coartatus sit vt in hieremia Et uir si fuerit iustus . Prima suspensio et fecerit iudicium et iusticiam Secunda in montibus non commederit . Tercia Et oculos suos non leuauerit ad idola domus israel . Quarta . Et uxorem proximi sui non uiolauerit Quinta

25 Et ad mulierem menstruatam non accesserit . Sexta et hominem non contristauerit . Septima pignus debitori reddiderit Octaua per uim nihil rapuerit . Nona . panem suum esurienti dederit Decima Et nudum operuerit uestimento vnflecima ad usuram non commodauerit

30Duodecima Et amplius non acceperit tercia decima ab iniquitate manum suam auerterit Quarta decima Iudi- cium uerum fecerit inter uirum et uirum Quinta decima

Digitized by VjOOQlC

XL

In preceptis meis ambulauerit Sexta xma Et iuditia mea custodierit ut faciat ueritatem xvn01* Hucusque quod ad 8ubiectiuum pertinet Dehinc declaratiuum sequitur cum demissione uocis Hie iustus est Qug prolixio non 5 studio facta est sed coaceruatione uirtutum que diffini- unt iustum et que non potuerunt interrumpi donec (donj- darunter Punkt, darüber ec) in tantvm prolon- garent uersus Hie propter breuitatem commatvm nulla est difficultas construetionis Contingit etiam ut in longo

10 uersv vix aliquod uerbum per construetionem possit transponi vt est illud de iamplico philosopho exemplum augustini Igitur homines inquit ratione plaudentes ora- tione pollentes immortalibus animis moribundis membris leuibus et anxiis mentibus brntis et obnoxiis corporibus

15 di8similibus moribus similibus erroribus permeati (?) audatiam pertinaci spe casso labore fortuna caduca sin- gillatim mortales euneti tarnen uniuerso genere perpetui [G 62% b] vicissim sufficienda prolö mutabiles volucri tempore tarda sapientia cita morte querula uita terras

20incolunt . Est enim totus uersus subiectiuum usque ad illud deelaratiuum quo et elauditur terras incolunt Et quid hie per rationem construetionis mutandum est nisi plaudentes ratione pollentes oratione incolunt terras tantvm refleetas? Similiter in cantieo (Ps. 8,8) ignis

25 grando nix glacies et species proeellarum qu§ faciunt uerbvm eius Montes et o. e. 1. f . & o e. Bestie et v. p. s. &. u. p. Reges . t. et o. p. p. et o. v. t. luuenes et u. s. c. i. 1. n. d. (darnach ist quia e. e. n. eius s. durch Strich darunter getilgt) inmobili ordine posita sunt Sed

30 hgc oratio cum subiectiuo protracto et declaratiuo con- tractu non enunciatiua est sed exhortatiua (h durch Punkt darunter getilgt) aut pocius imperatiua ubi omnes erea-

Digitized by VjOOQlC

XLI

tnre iubentur laudare deum videtur quoque et illa immutabilem ordinem habere qu§ in danihele (h überg.) est imperatiua oratio tyranni {Dan. 3,15) . nunc ergo si estis parati sydrac misac et abdenago quacumque hora 5audieritis sonitvm tubg fistule et citharg sambuce et psalterii . et sinphonig procidentes adorate statuam quam feci Est enim de enunctiatiua oratione qug sola obnoxia est ueritati et falsitati trahendvm exemplum ad imperatiuani et deprecatiuam et ceteras quia et in

10hi8 membra et cesa et circumstantie rerum dinoscende sunt verbi gratia Sidrac (Sidra* Unterpunkt., darüber c) mysac et abdenago subiectiuum est procidentes adorate statuam quam feci declaratiuum est . quacumque hora audieritis musicam quando est si estis parati causa est .

15QVESTIO . Querendum est si hgc commata que non 8ingulis uerbis clauduntur cum suspensione uocis legenda gint . Dico autem qualia sunt qug predicta sunt uolucri tempore . Tarda sapientia Cita morte querula uita Vel ignis grando nix . Vt tube fistulg cytharg sambucg et

20p8alterii ubi singule dictiones uel paucule separatim sonant quod fit ubi cumulantur plures substantig uel plurima accidentia que in oratione proprio cgsa . (dar- nach ist cesa unterstrichen) dicuntur quia minutatim et singalatiin et tarnen coaceruatim depromuntur . Illa ergo

25 commata quibus singulis singula uerba coaptantur solent finem nondum finitg sententig mentiri vnde sepe auditor minus doctus fallitur nisi cum suspensione uocis legan- tur . Est enim omnis uis intellectus nee sine eo claudi- tur sententia Tunc autem uerbum minime claudit sen-

30 tentiam dum apponuntur ei infinitg particulg cum quando si nisi postquam vel infinita aut relatiua nomina qui qua- lis quantus quot quotus Vel comperatiua aduerbia sicut

Digitized by VjOOQlC

XLII

uelud quemadmodvm et similia . Ad h§c discernenda id est quando claudant uel non claudant sententiam uerba oportet ut arsis (arsif Unterpunkt, darüber s) et thesis in eis resultent verbum uero si non sonat in 5 commate sed expectatur . vt est ignis grando . nix • non- dum esse finem sententig possnmus intellegere . Ergo in contioua oratione uel nullum est comma ut in illa Christus assistens pontifex futurorum bonorum . uel tale quod integrum sensvm nequeat expedire vt est

10 Et uir si fuerit iustus Vbi autem tale comma inuenitur quodsensum possit distinguere vt est et attalo et arsaci con tinuum illud genus dici non potest. Distinguitur enim ex precedenti uerbo. Quod si uer- bvm non precedit sed exspectatur vt est ignis grando

1 5 nix continuum dicitur Sciendum uero ab auctoribus hoc genus scribendi Optimum duci et maxime in usu esse quod uariatur continuis et distinctis orationibus vt in augustino de ciuitate dei aliisque eius uariis libris et in orosio et in cassiano et ceteris QUOD QUIDAM

20 AVCTORES DE ILLIS GENERIBUS SUNT AM B IGLE LOCVTI. Omne tarnen comma in periodo fieri quidam uoluerunt Quodsi hoc uerum est . non est continua oratio . nisi ubi colon aut comma non est. Hoc et remi- gius affirmauit in commentariolo quem in marcianum

25 scripsit dicens. Caret enim illud genus conexe locutio- nis . colis et commatibus et periodis. Incertum tarnen est an de omni commate hoc dixerit quia est comma quod distinguit sententiam . et est comma quod non distinguit sententiam sicut predictum est. Verum

30 marcianus quid sit conexa locutio incepit ostendere ex miloniana ciceronis paucissimis his uerbis. Occidi non spurium melium quod annone leuande iacturis et cetera.

Digitized by VjOOQlC

XLITT

Com ergo non sufficiant hgc uerba pro exemplo his qui illum libnun non legerunt remigius tarnen ad eum locum ueniens de nocioribus scripturis quod maxime debuit nulluni aliud exemplum dedit Isydorus autem tamquam

5 nulla sit continua locucio orationis talem dedit diffini- tionem dicena. Componitur autem construiturque omnis oratio uerbis . commate . colo . et periodo fitque ex con- iunctione uerborum comma . ex commate colon ex colo periodos vnde etiam et posituris ipse tot loca dedit pri-

10 mum commati que positura dicitur subdistinctio propter punctum subpositum litere secundum colo que dicitur media distinctio propter appositum medie literg tercium periodo que ultima distinctio dicitur quia claudit totam sententiam ad summam literam puncto apposito Quera-

15 mus has posituras tres secundum hunc modum in omni oratione ut uideamus an periodica possit fieri omnis oratio apostolus dixit (Rom. 8, 11) Quodsi Spiritus eius qui 8uscitauit iesum christum a mortuis habitat in uobis . comma est cum puncto sub his notato. Qui su-

20 scitauit iesum christum a mortuis uiuificauit et mortalia corpora uestra . colon est punctum habens ad mediam literam propter inhabitantem spiritum eius in uobis . periodus est . et ad summam literam puncto 6ignatus est. Item Sanctus augustinus de ciuitate dei scribens

25 ait Nunc uero quid a me expectetur agnoscens meique non immemor debiti [G 62T,a] de duarum ciuitatum terreng scilicet et celesti quas in hoc interim seculo perplexas quodammodo diximus inuicemque permixtas exortu et excursu et debitis finibus quantum ualuero

30 disputare eius ipsius domini et regis nostri ubique opi- tulatione fretus aggrediar huius sententie nulla pars per se intelligitur que membrorum dici debeat et ad mediam

Digitized by VjOOQlC

XLIV

literam adfixo (adfix* unterp., darüber o) puncto (n überg.) notetur. Neque hoc manifeste apparet si uel commata dicenda sint conuenticula dictionumque casibus tantvm constant sine conclusione uerbi ut est meique non im- 5 memor debiti et quod sequitur de duarum ciuitatvm terrene scilicet et celestis et iterum inuicemque permix- tas et iterum exortu et excursv. Hlud quoque et debitis finibus et cetera ad qug singula respirandum est . et propterea subtus punctum habent et per se tarnen nihil

* lOsunt propter coherentiam totius sententie. Quid hanc sententiam nisi continuam dicamus? que periodum sine colo et commate perficere non potest et punctis locum non dat nisi aut unum ante clausulam aut in clausula summum. In periodo enim quot cola uel commata

15 numerantur tot et uerba et quot uerba tot et construc- tiones et uel singulis sunt singula uerba uel unum quod repetatur et commune sit omnibus aut precedens aut subsequens vt prius ostendimus. Hie autem aggrediar unum solum uerbvm est quod non reperitur . et in quo

20 clauditur et continuatur tota sententia quod ex con- strucüone clarebit Est enim huiusmodi Nunc uero agno- scens quid exspeetatur a me et non immemor mei debiti. Ecce subiectiuum . Aggrediar disputare quantum ualuero de exortv et excursv et debitis finibus duarum

25 ciuitatvm terrene scilicet et celestis quas diximus quo- dammodo perplexas interim in hoc seculo. Hoc decla- ratiuum Qua facultate? quibus amminiculis? Fretus ubique opitulatione eius ipsius domini et regis nostri. Mille sunt tales sententig in eodem libro sicut et in

30 aliis auetorum commentariis aut hystoriis que conec- tvntur et non possunt singillatim construi per cola et commata quemadmodvm periodus vtile est tarnen

Digitized by VjOOQlC

XLV

omnia que de duobus locutionis generibus dici possunt magis in questione esse apud scolasticos quam temere quicquam indicare quia et apud scriptores arcium hgc pene inconstanter diffinita sunt Supradictus uero mar-

5 cianus postquam nimis breuiter et obscure de conexa locutione dixit periodum nobis demonstrauit de ceciniana ciceronis hoc exemplo (Caec. l,t). Si quantum in agris locisque desertis (Cod. dejdesertis) audatia potest tan- tum in foro indieiisque impudentia (Cod. imprudentia)

10 ualeret non minus nunc aulus cecina cederet sexti ebutii inpudentig (Cod. sexti buti inprudentig) quam in ui faciunda cessit audatig. Item partem periodi (das letzte i auf e corr.) que membrorum dicitur hoc exemplo. Et- si uereor iudices ne turpe sit pro fortissimo uiro dicere

loincipientem timere. Isydorus namque uolens ostendere quid sit colon secutus eum eodem exemplo usus est et hoc membrum constare dixit ex duobus commatibus ita inquiens. Etsi uereor iudices (iudicer unterp., darüber s) vnum comma est sequitur et aliud comma. Ne turpe

20 sit pro fortissimo uiro dicere incipientem timere et fac- tum est colon . quod intellectum sensui prestat sed ad- huc pendet oratio. Pendet inquid oratio. Quomodo ergo colon est? audiamus iterum eundum quem ille secutus est marcianum paulo inferius dicentem. Uerum perio-

25 dos constat ex duobus membris et ex tribus et ex qua- tuor interdym et sex quamuis ex uho membro putentur nonnulli posse compleri quem monocolon periodon apel- lant cum sit colon potius. His uerbis docemur quia minimu8 (sie) periodos duobus membris constat et que

30 minor est oratio colon est. i. unimembris est. Huius ezemplum sit omnis creatvra dei (mit Häkchen überg.) bona est Item qui adheret deo unus spiritus est Item

Digitized by VjOOQlC

XL VI

Nulla est homini (h mit Häkchen überg.) causa philo- sophandi nisi ut (mit ff. überg.) beatus sit Hoiusmodi cola quia per se orationem faciunt pendulvm sensvm habere non possunt. Quomodo ergo in pendula parte 5 orationis colon est? Ytique manifestum est non (überg.) conuenire eum sibi in eo quod primum et postea dixit de membro orationis. Iudicio (Cod. Indico) quoque isi- dori non dubito periodum illum quem dedit idem duo- bus membris constare ita ut primum comma quod est

10 si quantvm in agris locisque desertis audatia potest et secundum quod est tantvm in foro iudiciisque inpru- dentia (sie) ualeret (le überg) colon perficiantur. Simi- liter non minus . nunc aulus cecina cederet sezti buti (sie) impudentie et quod sequitur quam in ui faciunda

15 cessit audatie . duo commata seeundvm colon faciant et finiant periodum. Sed preualuit consuetudo vt quod pendet in oratione comma dicamus et quod per se po- test intellegi colon dicatur. Vt sicut sunt duo commata cvm subleuasset oeculos iesus et uidisset quia multitudo

20 maxima uenit ad evm et non possunt colon facere . prop- ter pendentem sensvm nisi addatur aliquid Ita sint duo cola. Ite in castellum quod contra uos est . et inuenie- tis asinam alligatam et pullum cum (cum | cum unterstr.) ea quia per se intelleguntur quamquam (Cod. qa) nihil

25 addatur Beda quoque et supra dictum est cum esset scrutator talium in libro de metrica arte distinguere et diffinire cola et commata recusauit dicens ea inde- ferenter et confuse ab auetoribus dici. Forte propter augustinum qui in quarto libro de doctrina christiana

30 eorum que dieuntur membra et cesa ex apostolo plura exempla dedit ita tarnen vt uix posset ulla ratione di- scerni. Sed negari non potest eum cesa dicere ut etiam

Digitized by VjOOQlC

xlvh

marciano placet qu§ singulis uel pauculis uerbis nume- ris uel casibu9 uel terminatione similia ueluti crebris ictibus pronuncüata sunt. Verbi gratia sex illa in inter- rogando et tria respondendo (77 Cor. 11,22). Hebrei

5 sunt? Et ego hisrahelite sunt? Et ego Semen abrahe sunt? Et ego Et alibi IIII0R que sunt in laboribus plurimum in carceribus habundantibus plagis supra modum in mortibus sepius. Et item XIHI sicut ipse numerat qu§ sunt in itineribus sepe periculis fluminum

10 periculis latronum periculis ex genere periculis ex gen- tibus periculis in ciuitate periculis in deserto periculis in mari [6 62v,b] periculis in falsis fratribus in labore et erumpna in uigiliis sepius in fame et siti in ieiuniis sepius in frigore et nuditate. Membra autem nomina-

15uit que maioris sunt ponderis et non tarn festinato fandi possunt. Quorum ille aliquando plura dicit com- prehendi in uno periodo et non minus quam duo. Dat ergo bimembrem periodum hunc. Iterum dico ne quis me existimet insipientem esse. Item trimembrem. Alio-

20 quin uelud insipientem suscipite me ut et ego modicum igitur glorier Item quatuor membra habentem quod loquor non loquor secundum deum sed quasi in stul- titia in hac substantig glorig (sie) Cicero quoque ad herennium membrum diffinit dicens. Membrum oratio-

25 nig appellatur res breuiter absoluta sine totius senten- tig demonstratione que denuo alio membro orationis explicitur hoc modo Et inimico proderas idem unum quod appellatur membrum. Deinde hoc excipiatur oportet altero et amicum ledebas Ex duobus mem-

30 bris hgc oratio constat . Sed commodissima ad ornatum et absolutissima et que ex tribus constat hoc pacto. Et inimico proderas et amicum ledebas et tibi non

Digitized by VjOOQlC

XLvm

consulebas. Item nee reipublice consuluisti nee amicis profuisti nee inimicis restitisti Cesum autem idem cicero alio nomine articulum uocans ita ostendit Articulus dicitur cum singula uerba interualle distinguuntur cesa 5 oratione hoc modo Acrimonia noce (uoce | uoce) uultu perterruisti Item inimieos innidia iniuriis potentia perfidia sustulisti Subiungitur quoque quid intersit inter membrum et cesum dicens Inter (Itreum unterp., darüber nter) huius generis et illius superioris uehe-

lOmentiam hoc uelud (? Klex) tardius et rarius uenit hoc et crebrius prouenit Itaque in illo genere ex remotione brachii et contentione dextere gladius ad corpus afferri in hoc crebro et celeri uulnere corpus consauciari uide- tur. Secundum hgc exempla et seeundum has diffini-

15 tiones nequaquam congruum uidetur eas partes oratio- nis cesa dicere que plurimis constant dictionibus ut illa est apud cassianum . cum in heremo scithi (s mit Häkchen überg.) abbatem moysen expetissem sed ut predictum est ubi prolixa sententia verbo interrumpitur

20 comma solet uocitari ad similitudinem metrici commatis quod fit dum scandendo pars orationis media ineiditur. De partibus periodi quid cicero dicat audiuimus audia- mus quoque quid continuum ipse dicat Subiungit ergo Continuatio est extensa frequentatio uerborum cum

25 absolutione sententiarum hoc pacto. Ei non multum potest obesse fortuna qui sibi firmius in uirtute quam in casu presidium collocauit Item Nam si quis spei non multum collocarit in casv quid est quod ei magno- pere casvs obesse possit? Item Quodsi in eos pluri-

30 mum fortuna potest qui suas raciones omnes . in casvm intulerit non sunt omnia committenda fortune ne magnam nimis in nos habeat damnationem (fCod. d'nationem).

Digitized by VjOOQlC

XLIX

Hgc tria breuis continuatio oratoribus conuenit prolixior est historiographorum. DE NATVRA QVID SID. Na- tura generale nomen est omnium rerum et earum que uidentur et que mortalibus latent. Naturam duobus 5 modis dicimus . ued dei essentiam per quam cuncta pro- creantar uel procreationem hominum et cgterorum ani- malium que gignunt et gignuntur . i. usia et eius acci- denüa que sunt nouem quantitas (Cod. quantas) ad aliquid qualitas et cetera in omni re que uidetur et

10 tangi potest . et in omnibus creaturis est In malo non est usia quia malum non est usia quia nihil est. Non enim habet substantiam Dens itaque natura dicitur eo quod nasci faciat omnia . Creatura omnis natura dicitur eo quod nata sit deus nihilum dicitur non quod ali-

15 quid non sit sed propter excellentiam ultra quam nihil est . Quicquid est siue uisibile . sensibile . siue intelle- gibile creans siue creatum natura dicitur. Ergo gene- rale nomen est natura et omnium que sunt rerum et iUarum que non sunt lila autem non esse dicuntur

20 que nee sentiri nee intellegi possunt . non quod non ' sunt sed quod ita sunt ut omnem cognicionem corporis seu mentds transcendant . Deus itaque natura dicitur quod cuncta nasci faciat creatura quoque omnis na- tura uocatur eo quod nascitur. Natura sicut tribus

25modis dicitur ita tribus modis diffinitur. Si naturam intelligis (Cod. intelligis unterp., darüber i) omne quod est . h§c est diffinitio Natura est earum rerum que- cumque sunt et que quolibet modo intellectu capi pos- sunt Si uero naturam corporeas et incorporeas intelle-

30 gas substantiaB hoc est diffinitio. Natura est earum rerum que Äcere et pati possunt In qua etiam deus deprehenditur cvm enim dico . facere incorporeas intel-

Mrtker ed. Piper. I. { B

Digitized by VjOOQlC

ligo substantias que sunt in deo et in angelis cum dico pati corporeas. Si autem naturam tantvm de corporeis uelis dicere rebus ita diffinitur. Natura est motus principium secundum se non per accidens. Quod motus

5 dixi . hoc est omne corpus proprium habet motvm ut ignis sursvm terra deorsvm. Quod autem secundum se non per accidens dixi tale est quod lectum quoque lignevm ferri necesse est Non enim quia deorsvm mouet sed quia terra est. Omne quod simplex est

10 caret numero . diuisione . colore . differentia . asperitate. lenitate . pondere . leuitate . qualitate . quantitate . et ob hoc etiam fine. Quod uero compositum est aut ex duobus [aut tribus aut et ex quatuor compositum est aut certe ex pluribus et quia composita sunt necessario

15 etiam] (das EingekL ist am Rande mit Zeichen nachgetr.) diuidi posBunt. Igitur illud quod simplex est his Omni- bus caret quibus solui quod subsistit potest sine dubio inconprehensibile et immensum neque initium ullum sciens . et ideo unum et solum . et sine auctore subsi-

20 stens. Quod autem compositum est . et numero ac diuersitati diuisionique subiacet . necessario auctore aliquo compositum est . et numero in unam speciem diuersitas congregata. Quod uero immensvm est boni- tate pater est uirtute conditor QVOMODO QYID SIT

25 Omne quod est aut in se est aut subiectum aut in subiecto. In se ipso est deus Subiectum in rebus in- corporeis animus. In subiecto sapientia in corporeis uero subiectum corpus color corporis in subiecto. Sed est quod neque in subiecto est neque de subiecto pre-

30 dicatur. Substantia est plato uel cicero in subiecto est caluus uel crispus De subiecto predicatio est scribit uet legit . et ideo substantia non est in subiecto sed

Digitized by VjOOQlC

LI

potius 8tibiectum quia in illa sunt alia non illa in aliis uel de aliis. Omnes res significant substantiam aut accidens ut homo lapis (lapis unterp., darüber i). Com- paratio nominnm oritur ab adiectinis i. firmis (i. firmis

bist vberg.) nominibus non significantibus substantiam sed qnantitam et qualitatem. Si dico homo substantiam significo Si dico magnus . quantitatem Si dico lapis substantiam. Si dico albus aut niger qualitatem signi- fico (1 V? Z. leer). Domino . i. liberalium uirtutum agyas-

10 mate precellenti. Et summe fidei sinceritate deuotus . aeterng felicitatis decus. Quocienscumque necessariis intelligentie facultatibus exterius pulsatur animus toeiens menti8 acumen ad interiora reflecti [6 63r,a] necesse est quia dum secularium occupationum negotiis impe-

15 ditur in plura minor fit ad intuenda mystice contem- plationis archana. Sed quia ferrum ferro sepe accuitur nee non collidentes dicis ineussu micantis igniculi iubar ezoritur/ iccirco uestrg ammoniconis instinetu quidam fernes latentis memorie enucleat quod prius obstruso

20cordis sacrario sine luminis crepusculo oeculebatur. Questiuncule igitur indaginem quam breuiculi theore- mate nuper nobis proposuistis prout ingenioli nostri capacitas (?) exigere potuit breuiter intimare curauit Decem igitur predicamenta que ab aristotele descripta

25 sunt cum inter se equiuoca sint de subiectis speciebus uniuoce predicantur . et quia porphirius teztüm ysago- garnm ad predicamenta composuit boetius quoque trans- lationis commentum desuper expedire institidt antequam de genere uel specig disputationis sumpsisset exordium

3® statuit de triplici yi animg traetare . non ut tocius in partes sed ut nobis uidetur tanquam generis in species et quia substantia ceteris predicamentis prior est eo

Digitized by VjOOQlC

LH

quod 8uperuenientibu8 nouem accidentibus quasi funda- menti loco nititur ab ipsa prius exordium ordiri uisvm est . Videndum quippe est hgc diuisio quanam ratione cum subiectorum natura concordat Anima arborum uel 5 herbarum est substantia incorporea que uitam corpori nascendo sumministrat et alendo et crescendo corrobo- rat [Anima brutorum animalium est substantia incor- porea que uitam corpori nascendo sumministrat et -alendo et crescendo corroborat Anima hominis est sub-

10 stantia incorporea que uitam corpori nascendo summini- strat et alendo et crescendo corroborat] {das Eingeklam- merte steht zweimal im Cod.) Nee illud obficere putan- dum est quod anima hominis immortalis est . peccu- dvmque (darnach ist e durch Punkt getilgt) uel arborum

15 mortalis cum sub animali ponuntur rationale irrationale mortale inmortale generum diuisiue sed specierum constitutiue . Quodsi consideremus diuisionem generis in species uel tocius in partes aliud species aliud esse partes manifestum est Species enim sepe partes . partes

20 uero numquam species appellamus . Differt uero hoc a 8e quoniam pars totius membra coniungit . species totum diuidit atque dispertit Nam ut liquido patet partes eius dum copulantur non suseipiunt nomen totius neque enim fundamenta uel tectum domus dici possunt Nam

25 nisi omnia que qpid efficiunt iuneta sunt totius uoca- bulum ßingula non habebunt At uero etiam singulae species generis nomen suseipiunt . ut homo animalis Et fit ut in hiis illa differentia possit agnosci . quod partes quidem tocius partes species uero non totius sed uni-

30 uersalis^ rei . i. generis species esse dieuntur. Differt uero totum a genere quod genys quidem uniuersale est totum uero minime quod probatur hoc modo Si enim

Digitized by VjOOQlC

T.TTT

id quod totum dicitur ut domus uniuersale esset/ par- tes quoque eius totius susciperent nomen . At non su- scipinnt at pluribus notum est Quod ergo totum est/ uniuersale non est. Genus uniuersale esse manifestum oquoniam eius nomen ab eo deducte forme suscipiunt Item alia differentia genus semper speciebus suis (prop- ter durch Strich darunter getilgt) propriis est Totvm non sine partibus passim inuenitur nisi enim partes fuerint totum non potest iungi . Quo fit ut si genus pereat

lOspecies etiam perimantur Si species pereunt maneat genus . Quod in partibus totoque contrarium Nam si pars quelibet pereat simul totum necesse est interire Sin uero totum quod partes iunxerat dissipetur . partes maneant distributa et ueluti si domus tecta ac parietes

15 ac fondamenta a semet ipsis disiuncta intelleguntur domus quidem non erit quia coniunctio distracta est partes tarnen manebunt quapropter recte diffinitionis modus in hiis adhibendus est ubi partes nomen et na- turam sui generis sorciuntur . Diffinitionum autem duo

2<»genera prima marcus tullius ait vnum earum rerum quo sunt alterum earum que intelliguntur (das zweite i über früheres e geschr.) Omnia enim que diffiniuntur aut corporalia sunt aut incorporalia Res enim omnes in hac primitus diuiduntur Ea que corporalia sunt esse

25 docnit ea uero que incorporalia non esse non quod omnino ea qu§ incorporalia sunt non sint alioquin nee diffinitionem reeiperent Nam si diffinitio est qua explicatur id quod diffinitur quid sit/ eius rei que omnino non est ne quid sit ulla explicatio esse potest

äOSed quia humanuni genus sensibus degit id maxime esse arbitratur quod sensuum comprehensioni subicitur Quis enim sibi non magis scire uideatur hominem quam

Digitized by VjOOQlC

UV

iusticiam uel quicquid aliud non sensibus sed intelle- gentia comprehenditur vnde fit ut propter euidentiam cognitionis ea magig esse uideantur qug subiecta sunt sensibas ea minime qug intellegentig ratione capiuntur 5 Sed sciendum est marcum tulliom ad communem homi- num (Cod. adominum) protulisse opinionem non ad ueritatem Nam inter optime philosopbantes conetitit illa maxime sunt qug longe a sensibus segregata sunt . illa minus qug opiniones sensibus sumministrant ynde

1 o etiam plato ait in thimeo Quid est quod semper sit nee ullum habeat ortum et quod gignitur boc um quam sit/ quorum alterum intellegentig ratione comprehenditur alterum affert opinioni sensus rationis expers? Sic igitur id quod semper sit . rationi adiecit id uero

15 quod numquam sit sensibus iunxit Sed ut uerius dici potest corporalia esse et incorporalia non esse . non ad ueritatem sed ad communem hominum opinionem locu- tus est Hec iccirco prelibauimus ne quis arbitretur in- corporalia sicut etiam corporalia non minore termino

20 diffinitionis describere/ presertim cum omnia que sunt in hiis duobus maxime diuiduntur Qug cum ita sint triplex uis anime diuiditur sicut genus . in species non sicut totum in partes Hgc pro effeetate breuitatis noti- tia partim nostris partim marci tullii uerbis intimare

25 curauimus Nunc ergo si meliuscule examinationis uobia utilitas prouenerit non tanquam peritis sed tanquam idiotis nobis rescribite Nos igitur cuiusdam questiuncule ambiguitate pulsamur quam uobis innotescere dignum duximus et qug decretalis assertio nobis uidetur dili-

30 geati studio nobis e nucleo restudere Queritur enim de tercia yi triplicis animg que est arbor si est inmortalis an non proponunt namque quidam didascalorum para-

Digitized by VjOOQlC

LV

dysus si est periturus an perpetaus igitar ita asserunt formulas argumentorum paradysus plantatio dei est si- cut scriptum est plantauerat autem dominus deus para- dysum uoluptatis et cetera et plantatio dei est [G 63r,b]

5 requies sanctorum sicut elig et enoch et ceterorum Si requies sanctorum est perpetuus est Si perpetuus est quia arboribus repletus est anima arborum immortalis est Item paradysus hereditas hominis est quia ab illo sumptus est Necesse est enim ad originem propriam

10 redhre omne quod est Cum enim dug partes hereditatis sunt una peritura altera perpetua {Cod. peritura) here- ditas paradysi perpetua est. Nisi enim perpetua est exflium (sie) non (überg.) hereditatis est Si ergo para- dysus hominis hereditas est . et arboribus consitum est

15 anima arborum inmortalis est • Amplius mundus iste peregrinatio uite est paradysus autem uoluptas uite est Si ergo mundi transit coneupiscentia permanebit uolup- tas paradysi cum leütia . Cum autem perire ac perma- nere contraria sunt/ quod dicitur de uno non conuenit

20 in altero Quodsi transire conuenit in mundo perma- nere autem in paradyso paradysus quoque arboribus repletus est Anima arborum immortalis est Amplius Si sol supra terram est dies est absentia autem solis nox est In hoc quippe mundo dies sequitur noctem In para-

25 dyso denique neque dies sequitur noctem . neque (ein zweites neque durch Strich darunter getilgt) nox diem quia perpetua lux ibi est Quodsi perpetua lux ibi est et arboribus ornatus est anima arborum immortalis est amplius in hoc mundo uitg (Cod. uita) est contraria

3omors vitam quippe commitatur lgticia/ mortem autem tristitia In paradyso ergo uita est sine mortis tristitia Quodsi uita et mortis tristicia repugnantia sunt uita

Digitized by VjOOQlC

LVI

uero paradysi sanctorum est perpetua leticia paradysus quoque perpetuus est . Quodsi perpetuus est et arbori- bus refertus est anima arborum immortalis est INCIPID DIALECTICA . Dialectica est bene disputandi scientia . 5 Est autem bene disputare . cum ratione uel affirmare uel negare . Hec ratio affirmandi uel negandi . in syllo- gismis fere est . et argumentis et diffinitionibus (über unterstrichnem distinctionibus) . Sed argumenta potius ad rethores pertinent . Victorinus quoque rh§tor maxime

10 ad se rapuit intellegentiam diffinitionum et ea^um XVcim modos esse docuit . Ergo in sylogismis maxima uis est disputandi et eorum sicut magna subtilitas et difficultas sie et magna est utilitas nee ad eorum notitiam alia uia tendit nisi quam ipse monstrauit aristotiles huius

15 diseipline summus magister . DE GENERE SYLLOGIS- MORUH Est Syllogismus qui dicitur catbegoricus . i . predicatiuus/ et est qui dicitur ypoteticus id est con- ditionalis . Horum scientia dicitur apodictica et dialec- tica Suntque species illius qu§ dicitur syllogistica .

20 Peruenitur ergo a genere ad species ita ut in eo libro aristotiles quem prima analitica appellauit syllogisticam (das zweite 1 überg.) generaliter comprehendat deinde in seeundis analiticis apodixen in topicis dialecticam spe- cies syllogisticg discernat (t über Unterpunkt n) et

25 doceat . Ante hos tres libros . alios quoque duos ipse conscripsit cathegorias et periermenias (Cod. ^ermenias unterp., peri überg.) . ut is ordo discentibus sit per duos ad tres peruenire Itaque ut boetius monet ante dialec- ticam apodictica . ante apodicticam syllogistica (das

30 zweite 1 überg.) ante syllogisticam periermenig et ante bas cathegorie legende sunt atque discende His quin- que libris porphirius unus ex aristotelicis postea sextum

Digitized by VjOOQlC

Lvn

addidit et logicam adimpleuit . Est enim eius non mediocris utilitas ad cathegorias et ideo uocauit eum isagogas id est introductiones . QUID SIT INTER LO- GICAM ET DIALECTICAM Hinc manifestum est a

5 parte ad totum uocabnlo tracto eam non dici dialecti- cam qug (Cod. qu§ | que) olim logica (g mit Häkchen übergjy dicta est et a piatone tercia species philosophig innenta est ante . DE INTENTIONE LOICE Ergo logice tota intentio spectat ad sylogismos et dum eorum in

10 arte postremum sit Studium precedentes libros his m&teriam et instrumenta philosophis (dicit durch Punkte getilgt) dedit ita ut quicquid conferat hoc artificium quicquid ualeat in syllogismorum sit firmitate solidatum Sex enim librorum supra scriptorum unusquisque tendit

15 ad sequentem DE YSAGOGIS (am Rande) Et ingredien- tibus primo sciendum est quid sit genus quid species quid differentia quid proprium quid accidens de quibus porphirius in ysagogis diffiniendo et exponendo nos habundanter informat In cathegoriis uero quod X""1

20 sunt (darüber sint) genera generalissima tardius ab aristotele disceremus si non prius quid ipsum genus sit a porphirio perciperemus et dum ab eo genera in diffe- rentias et species et item species in indiuidua diuidan- tor quomodo diuisionem hanc internoscere potuissemus .

25 ignoratis his ipsis que diuidantur . Ita etiam et accidens in nouem diuidi docebimur dum quid sit ipsum preno- 8cimus . DE CATHEGORIIS . Accedamus ducatu por- phirii ad cathegorias librum inter philo sophi cos pene incomparabilem . Conuincitur enim nihil integrum nihil

30 perfectmn scire et neque se ipsum scire qui cathegorice sit penitus exspers (das erste s überg.) industri§ Sicut ergo rusticu8 est qui ex granünatica non nouit octo par-

Digitized by VjOOQlC

Lvm

tes orationis et quales in se ipsis sint id est casibus debeat (sie) flecti aut temporibus aut forte inflexibiles sint sie multo peius desipit qui ipsas partes orationis . i . 8ingulas dictiones non nouit substantiam (aut | durch 5 Strich darunter getilgt) aut aeeidens significare et rerum naturam quamlibet extra se notare et nouem esse genera aeeidentium dum unum solum sit substantiarum . Scia- mus ergo iterum in hoc opere quid sibi uoces uelint singulg ut sciamus in sequenti opere quid et uelint

10 compo8ite Qug enim nesciuntur singulg minus coniunete Hoc uero iam dictum est omnes dictiones non ultra quam ad . X. significationes extendi que subit substan- tia . quantitas . qualitas ad aliquid ubi quando situs habitus facere pati . Grece autem ut uictorinus inter-

15 pretatur . usia . peon . pason . prosti . pu . pote siste . echin . piin . pascin . Hec decem (x überg.) genera dieun- tur generalissima id est amplissima et genera qug tan- tum sunt genera Horum sunt plures et innumerabiles species ergo et ipse si alias sub se habent species

20 subaltema dieuntur genera id est genera sub generibus Sunt enim species superioribus generibus et genera subpositis sunt speciebus Que uero species solum sunt et non genera specialissimg dieuntur sub bis speciebus indiuidua tarnen (?) sunt et infinita sunt Sciendum est

25 a gramaticis propria dici . qug [G. 63,va] dialecticis in- diuidua dieuntur . ab eis appellatuia dici que a dialec- ticis genera et species dieuntur . Distat uero inter genera et species quod genera multo plura comprehendunt quam species ita ut et ipse generibus species compre-

30 hendantur . Homo enim species est visibilia tantum sig- nificat . animal genus est et omnia spiritu uiuentia sig- nificat Item species de ihdiuiduis genus non solum de

Digitized by VjOOQlC

LTX

indiniduis sed de ipsis speciebus dicitur quia sicut in- diuiduum vt est socrates animal est contra species quod est homo animal est per hgc quasi per quandam scalam diuidendo descendendum est . colligendo ascen-

5 dendnm est . Genus diuiditur in species . et species in indiuidua . Item colliguntur indiuidua et rediguntur in species . colliguntur species et rediguntur in genera . Amplius his non inuenies in cathegoriis Omnia qug sunt et que disci possunt aut genera aut species aut indiui-

10 dua aut pars alieni : : : : (q : S0R?) Ut enim animal et arbor genera sunt ita caput animalis et ramus arboris partes genera sunt Et ut homo et uitis species sunt ita quoque et brachium hominis et palmes uitis partes sunt species Similiter ut cicero et una quedam arbor

15 dum indiuidua sint manus ciceronis et hastile unius arboris partes indiuidua sunt Partes semper totius esse dicuntur totum autem solemus potius de indiuiduo di- cere quod nullam aliam sectionem recipit . nisi parcium . et ideo hgc Sectio partitio dicitur . in genere autem et

20 specie quia intelleguntur tantvm partes que non cer- nuntur . plus fiunt diuisiones quam particiones . generis sunt species . et species sunt indiuidua . Differentig que dicuntur ut rationale mortale et immortale aut bipes aut quadrupes . siue uolatile . siue natatile uel gressibile

25 uel reptile . similia genera esse subalterna quis dubitat? habent enim sub se plures species non sunt quoque unius cathegorie (h überg.) sed communes sunt Signi- ficant enim rationale et mortale uel inrationale et inmor- tale substantiam et qualitatem bipes et quadrupes sub-

30 8tantiam et quantitatem . Similiter uolatile et natatile . gressibile et reptile substantiam et qualitatem significant Diuidunt namque he differentie genus quod est animal

Digitized by VjOOQlC

LX

et habent cum eo communes auem bestiam piscem ser- pentem qug non sunt specialissime He uero subposite (t über Unterpunkt t) si alias non habent sub se specia- lissimg dicuntur ut asinus et turtur et delphinus et 5 similia . Genus et species nomen suum dant subiectis suis totum autem id est indiuiduum neque subiecta habet neque suum nomen partibus dabit . Non enim manus ciceronis cicero dicitur ipse autem a superiori- bus suis trahit id est genere et specie ut homo et ani-

10 mal dicatur Uidetur autem contrarium rationi quod scolastici faciunt Bespondent enim de generalibus et specialibus nominibus appellatiua ea esse et mox in declinando appositis articulis ex appellatiuis propria faciunt dicentes nominatiuo hoc animal . genitiuo huius

15 animalis . Ut nominatiuo hie homo . genitiuo huius homi- nis quod de proprio solet intellegi ut hie cicero . huius ciceronis . In omnibus ergo cathegoriis infirma sunt qu§ indiuidua dicuntur et subiecta tantum sunt neque de subiecto ullo predicantur Et contrarium uero suprema

20 sunt genera generalissima qug tantum de subiecto pre- dicatur (sie) ♦ non sunt autem ipsa alieni subiecta preter substantiam generalissimam que et ipsa quoque non habet supra se cui subiecta sit . sed alio modo aliis nouem subiecta est . In medio sunt species specialissimg

25 et subalterna genera qug et subiecta sunt et de subiec- tis predicantur Nouem enim cathegorig qug aeeidentia significant in subiecto sunt . Sola substantia non est in subiecto sed ipsa est subiectum sicut dictum est « Tale est quod singule uoces significant DE PERGERMENIIS

30 RATVM (RA unsicher) QUID SINT ELOQUIA ET PRO- LOQUIA Q?g singula substantiam significant aut acci- dens ut in cathegoriis (h überg.) declaratum est coeunt

Digitized by VjOOQlC

LXI

et nihil horum designatur Erit enim ex his iunctis elo- quium aut proloquium Sunt autem eloquia composita uerba usque ad plenum inteUectum que uero sunt ob- noxia ueritati et falsitati ut sunt imperatiue . optatiue .

5 interrogatiue . et inuitatiue orationes De quibus exemplum dare facillimum est . Imperatiue in terentio dictum est cape hoc et da dorcio Optatiue in lucano 0 ut in tala- mos inuisi cesaris issem Interrogatiue autem uirgilius protulit Et qug tanta fiunt romam tibi causa uidendi?

10 Inuitatiue qug iam est in alio loco Huc ades o me (?) übet (t aus e corr.) Eloquia autem quia ad disputatio- nem sunt non necessaria et nullus ex eis potest confici Syllogismus , ideo proseota sunt a philosopho Perünent- eoim ad rgthores et istoricos Proloquia autem sunt

15 que similiter habent plenum intellectum et significant uerum aut falsum Horum principalis oratio est qug dicitur enuntiatio cuius primg sunt species affirmatio et negatio ut socrates disputat socrates non disputat Hec autem partes habet subiectiuum et declaratiuum

20 Subiectiuum est quod subicitur ut socrates . declara- tiuum est quod de eo predicatur ut disputat . DE DIFFERENTIA eorum . Habent et differentias IHI0R duas in quantitate et duas in qualitate Quantitatis est quod alia sunt uniuersalia ut omnis homo iustus est alia

25 particularia ut quidam homo iustus est ascribuntur particu- lari quia non necessario uniuersaliter accipiuntur Item qualitatis est quod alia sunt dedicatiua ut omnis homo ius- tus est alia abdicatiua ut nullus homo iustus est . Q VE EX HIS CONVERTI POSSINT . Est autem certa regula ea

30 posse conuerti qug equa sunt ut species cum proprio suo uel cum differentii8 suis . qug autem disparia sunt ut species cum getiere aut accidente aut proprio non

Digitized by VjOOQlC

possunt conuerti propterea aniuersale dedicatiuum non semper conuerti potest aliquando potest . Non potest conuerti (Cod. conuerte) omnis homo animal est [G 63,T b] ut sit similiter uerum omne animal homo est .

5 Uerum autem fit (übergx uel sit) si adhibeas (b aus t corr.) ad predicaüonem differentias aut proprium hoc modo Omnis homo animal rationale mortale est omne rationale mortale homo est Similiter particularis (das letzte i über Unterpunkt e) abdicatiua non recurrit

10 semper Ut enim uere dicitur quidam homo albus non est quoddam album homo non est non ita ex utraque parte fit uerum quidam homo non grammaticus quidam grammaticus homo non est Item uniuersalis abdicatiui neoessario recurrit vt est nullus homo inrisibilis est

15 nullum inrisibile homo est Ita et particularis (das letzte i über unterp. e) dedicatiua Quidam homo albus est . quoddam album homo est perse proloquia talia sunt . QVALIA SINT AD INUICEM . He quatuor differentie sibi opposite fiunt aliquando . contraria . aliquando . contra-

20 dictorig Sunt enim contrarig qug delentur ab inuicem . ut omnis homo iustus est . nullus homo iustus est . Sunt autem contradictorig qug se non ex toto destruunt . ut omnis homo iustus est non omnis homo iustus est propterea hgc ordinanda sunt in quadrata figura (hier folgt die Fig. von

25 S. LXIIL) Ex multis huiusmodi descriptionibus in primo ac secundo boetii in periermenias commento quales sint ad inuicem propositiones agnoscitur Fit namque earum non paruus error qui nascitur ex particulis negatiuis in et non et nullus et non omnis et non in et in non

30 et non non Uidentur ergo egdem esse dum dissimiles sunt et dissentire (r überg.) quando consentiunt . et uere esse dum false sunt et falsg dum uere sunt quare

Digitized by VjOOQlC

lxhi

diligenti discretione (Cod. discrtoione) loici se munie- bant/ — et perpathetici (h überg.) contra ßophisticas conclußiones quo fiunt dum mendaciter colliguntur . syllogismi . ut capiantur incauti Sophiste uero possunt 5 latini (uel late darüber g.) dici false argumentatores Inde

CONTRARIA.

Duo uniuersalia

simul possunt esse

falsa non possunt sünul

esse uera

obliqua duo

neque simul

sunt uera neque

simul sunt fal

rafium si uni

ueram est uerum est

cubre.Et si

uniuersale non ne

sum est parücula

partfculare

eessario uerum est

Et si parüculare

sum est et uni

Duo particula

ria simul possunt

esse uera non possunt

simul esse falsa

SVBCONTRARIA

est quod aristotiles dum earum tum ex profundo sensu eructuat calamum in corde tinxisse perhibetur . Scien- dum autem propositiones et proloquia unum atque idem significare . DE PRIMIS ANALITICIS. Dictum est 10 autem quia singule dictiones componuntur ut fiant pro-

Digitized by VjOOQlC

LXIV

loquia . iterum componuntur proloquia . id est propo- sitiones ut fiant syllogismi qui latine dicuntur ratioti- nationes Sunt autem proloquia membra syllogismi que fiunt aliquando plura quando minimum tria et (et \ et) 5 non uocitantur eodem modo in omnibus syllogismis in predicatiuis syllogismis siue duo siue (Cod. sine unterp., darüber v) plura que precedunt sumpta dicuntur . quod ultimum oonfertur illatio dicitur In ceteris id est condi- cionalibus qui tribus constat (sie) membris primum

10 dicitur propositio . seeundum assumptio . tertium con- clusio Nectuntur autem sibi certa ratione ita ut non alienum sit sequens sumptum a precedente sumpto neque Ms ultima illatio Eodem modo precedente propo- sitione assumptio et conclusio qug sequitur ex his

15 sumenda sunt Non potest autem fieri Syllogismus no- mine quiequam concedente sed prolata sententia qui tendit ad conclusionem si non concessa fuerit ab aduer- sario propositio est si autem concessa fuerit in predi- catiuo syllogismo sumptum est utique eius qui eam sumit

20 et confitetur Item altera propositio que ad eundem finem tendit si ad illa non refellitur iam duo sunt sumpta tunc demum tercia est conferenda . que generata sit ex prioribus de qua non habeat exspeetare concessionem precedentium ratione eam solidante etiam inuito ad-

25 uersario Sumamus exemplum de uoluptate quam inuiti maxime epicurei bonam predicabant quia seeundum na- turam est. Quod autem seeundum naturam est nun- quam fugendum . sed appetendum esse iudicabant Contra illos pitagorici qui aliter sentiunt proponunt dicentes

30 Omnis uoluptas semper uana est Non aequieseunt eis hü qui dieunt non est uanum proereare filios et filias et substituere prolem omnis carnis quod non potest

Digitized by VjOOQlC

fifiri sine uoluptate Laborat in isto loco propositio et confitere (sie) nihil potest quia retirasa estlterum ergo prouocandi sunt donec adquiescatur Quod si aoquies- cerit sumptum est Accedat ad hoc quiequid uanum est

5 spernendum est Quo concessa duo sumpta stint Sequitur necessaiio qui (sie) his duobus oonstat illatio Omnianam* qne uoluptas spernenda est in conditioaali autem syllo- gismo prima sententia siue concessa siuenön concessa pro- positio dicitnr vtest illud autuolufturmare aut tranquillum

10 est Si conceditnr ad primam seeunda assmaenda est quia et assumptdo dicitnr ita uoluitur autem Si et hoc conceditur necessario sequitur couclusio talis Ergo tranquillum non est Omnis autem Syllogismus oritur questione conficitur ar- gumentouel diffinitione qu§ pro argumenta sumitur et dum

15 incerta est questio per certam rationem argumenti uel dif- fimtionis • ad certum et ipsa deducitur. Ut in exemplo preddenti questio est Voluptas an bona an mala sit . Diffinitione hoc discitur omnis [G 64,r a] uoluptas uana est Et item quiequid uanum est spernendum est Item in

20alio exemplo questio est de man tranquillum sit an non Qne dum duo sint de quibus dubitatur quorum alte- min necesse est inesse quod malus (sie) est argu- mentum unum debere excedi quam quod alterum tolütur Hanc communem regulam syllogismorum in primis

25 analiticis aristotiles dedit et eam syllogisticam uocauit. DE SECUNDIS ANALITICIS. Ergo Syllogismus genus est • eine species sunt predicatiuus et conditionaliß ut predictum est Predicatiuus idem est qui et cathegoricus qui constat duobus sumptis et illatio ne Et hoc prius dictum

30 est Sod h§c sumpta ita sibi nexa sunt ut seeundo sub- iectiuapars uel declaratiui primi et nouum aliquid quod accedit extrinsecus suppletionem tribuat deinde illatio

Hocker cd. Piper L E

Digitized by VjOOQlC

LXVI

conficiatur ex eo quod accessit extrinsecus in secundo et ex eo quod de primo non est repetitum exemplo iam dato superus (sie) utamur . hoc est omnis uoluptas uana et vana quod est declaratiuum repetatur . et spernen- 5 dum ei extrinsecus accedat in sumptum posterius fiat sie Omne uanum spernendum est Ergo spernendum quod nouum uenit in secundo proloquio . et de primo uoluptas conueniant ad confectionem illationis ita Omnis ergo uoluptas spernenda est Huius generis tres formg

10 sunt I (diese Zahlen stehen am Rande) prima est in qua declaratiua particula prioris sumpti sequentis efficitur subiectiua . aut subiectiua prioris declaratiua sequentis Declaratiua prioris fit subiectiua sequentis ut in priori proposito exemplo Subiectiua autem superioris . fit de-

15 claratiua sequentis . si hoc modo uelis conuertere Omnis uirtus bona est iusticia uirtus est omnis iustitia bona est II Secunda forma est in qua declaratiua (Cod. declatiua) superioris sumpti eadem etiam est . declara- tiua sequentis vt omnis homo animal est et omne

20 non uiuum non est animal omne non uiuum non est homo III Tercia forma in qua subiectiua superioris sumpti eadem est etiam subiectiua sequentis vt qui- dam homo caro est omnis homo substantia est que- dam substantia caro est Concluditur autem aliquando

25 directim (Cod. drectim) aliquando reflexim Est enim di- rectum concludere particulam quß in sumptis erat sub- iectiua aut declaratiua eam similiter fieri in illatione Cum enim fit uersa uice reflexim est In prima forma et uniuersaliter et particulariter et dedicatiue et ab-

30 dicatiue concludi potest In secunda uniuersaliter et particulariter nisi per contrarium concludi non potest Est enim contrarium omne et nullum omne est et omne

Digitized by VjOOQlC

Lxvn

non est ut in exemplo eiusdem forme primum sumptum predicat de homine omnis est et illatio de non uiuis . omne non est In tercia uero particulariter tantum con- cluditur Quapropter (Cod Qutapropter durch Punkt ge- htUgt) non est frustra hie ordo seruatus Nam merito prima forma dicitur in qua omni {Cod. omnini) modo concludi potest Secunda item recte in qua concludi potest uniuersaliter et particulariter quamuis per con- trarium Tercia item recte quia in quantitate minor est 10 in qua nisi particulariter concludi non potest Nunc di- cendum est singule forme quot modos (Cod. modis) reeipiant Nam reeipiunt intra certum numerum Extra quos modos quiequid conclusum fuerit non est temere concedendum Recipit autem prima nouem modos So- la eunda ini0R Tercia sex De quibus marcianüs in sua dialectica et apuleius in suis periermeniis . ita caute et distinete docent ut ab eis pocius discende sint Hie autem aliquid addere uel demere aut mutare rem est obscurare H§c ergo pars apodictica i • demonstratiua 20 proprio dicitur DE TOPICIS Ypoteticus Syllogismus est qui et condicionalis cuius modi numerati sunt Septem I (diese Zahlen am Rande) primus est argumentum trahens (tArahens durch Punkt getilgt) a precedentibus ut ortus 8olis procedat (sie) diem Forma eius hgejest 25 Si primum et seeundum Si sol est super terram dies est primum autem est autem sol super terram Igitur et se- eundum igitur dies est II Secundus est a consequen- tibus ut dies sequitur ortum solis Forma eius est hgc Si seeundum et primum si dies est sol est super terram 30 Non seeundum autem non autem est dies Igitur non primum non igitur sol est super terram III Tercius est a pugnantibus (sie) ut repugnant solem esse super

Digitized by VjOOQlC

Lxvm

terram et non esse diem Forma est . neque primum neque secundum non est sol super terram et non est dies primum autem . est autem sol super terram Igitur et seeundum igitur dies est . IUI Quartus est argu- 5 mentum trahens a contrariis per disiunctionem . propo- sitionis et affirmationem assumptionis in hanc formam Aut primum est aut secundum . aut sanus est aut imbecülis primum autem sanus est autem Non est igitur secundum non est igitur imbecülis V Quintus

10 est eiusdem argumenti per disiunctionem propositionis et negationem assumptionis secundum hanc formam . aut primum aut secundum aut sanus est aut inbecillis Non autem primum non autem sanus Igitur secundum igitur inbecillis . VI Sextus quoque a contrariis est nogans

15 eo simul inesse posse et assumens primi confirmationem et concludens per alterius infirmationem hac forma Non est primum et secundum non est sanus et inbe- cillis primum autem sanus est autem Non igitur secun- dum . non igitur inbecillis VII Septimus similem sexto

20 propositionem habet uersa (sie) in contrarium assump- tionem conclusione . Forma eius est Non est primum et secundum non est sanus et inbecillis Non primum autem non autem sanus Igitur secundum igitur inbe- cillis Gondicionalis autem Syllogismus unde dicitur?

25 Uidetur namque a uerbo condo condis nato partieipio conditus conditi et addita o fieri conditio a quo rursus fit conditionalis Sed ysidorus et alii conditionales dieunt quasi condicionalem eo quod condicit et pactum facit qui aliud de alio (alia unterp., darüber o) confir-

30mat dicens Si hoc est aut non est illud quoque est aut non est. Hgc enim condieunt quorum unum non dicitur sine altero . ut nemo sanum predicat nisi ab-

Digitized by VjOOQlC

LXTT

dicando inbeciDum Non autem estimandum preter hos Solos septem modos . aJso6 non esse ypoteticos syllogis- mos . et non de rehqnis eos qnoque snmi argumentis De omnibus enim argumentis sumantnr syllogismi Qui

5 autem de iis surgunt supradictis locis argumentorum id est de antecedentibus consequentibus repugnantibus philosophorum proprii sunt sicut et illi decem et nonem (über unterstrichenem nom) modi syllogismorum que in apodictica (das erste a überg.) numerati sunt Qnare

10 hoc? quia in his semper ueritas inuenitnr et ineuitabi- lem euentum habent. Qui [G 64 r, b] autem de reli- quis snrgnnt argumentis probabiles sunt . i . similes ueritati . et ad rethores uel iuris peritos potius perti- nent Quodgi manifesta falsitas ex eis colligitur hi tales

15 sophistici et cauillatori (sie) sülogismi dieuntur et here- ticorum sunt . Ergo conditionales syllogismi ex argu- mentis fiuntDebemus autem et ipsa argumenta syllo- gismos dicere sed inperfectos quia uel sola propoaitione 8imul et assumptione ut si licite sunt nuptie non

20 sunt dampnande . licite autem sunt . His duabus par- tibus si addideris terciam . i . conclusionem erit plenus et legitimus Syllogismus in hunc modum Si licite sunt nuptig non sunt dampnande licite autem sunt . non ergo sunt dampnande . Deinde ipsa loea de quibus

25loquimur cercius noscenda sunt a quibus omne argu- mentum sumendum esse aristotiles censuit et cum tribus supra scriptis sedeeim numero dedit A toto ut omnibus membris ualidus pede non Claudicat . a parte ut si caput tuen debemus . cur non totum corpus?

30 A nota id est interpretatione uel sicut greci dieunt ethimologia in hunc modum ense necatus gladio periit H§c in ipso negatio sunt affeeta autem . i . eztrinsecus

Digitized by VjOOQlC

LXX

cognata sunt que sequuntur a coniugatis . que sub unum iugum declinando . uel deriuando ueniunt ut illud Qui consul est oportet eum consulere a genere qui scientiam desiderat grammaticam non spernat A specie 5 castitatis amator homo uirtutis est Assimili (sie) ut quod tibi non uis alio ne facias A differentia id est a dissimili ut est non quia oeculus uidet totum corpus uidet A contrariis ut in ebrietate nemo sobrius est Ab adiunetis id est que uicina sunt cum necessitate choe-

10 rent ut ubi oeculus ibi amor ubi dolor ibi manus . Ab antecedentibus ut si coneubuit uirgo non est A conse- quentibus ut si peperit cum uiro coneubuit A repug- nantibus ut quomodo qui parasitus est ridiculus non sit Ab efficientibus rebus id est a causa ut ubi sol ibi lux Ab

15 effectis ut ubi fumus ibi ignis A conparatione tribus mo- dis a maiore . a minori . a pari • a maiore vt ne mi- rehs fratrem cedere. qui patrem (Cod. parfem durch getilgt^ t überg^ oeeidat . a minore ut putas qui furtum punit sacrilegum inpunituta relinquat . A pari ut nihil

20 differt qui preest faciat aut consentiat Ergo grece topos locus dicitur . inde dicitur topica h§c sedeeim loca argumentorum ab aristotile inuenta Ipsa autem argu- menta in eis inclusa . idem philosophus dialecticam uocitauit separans hanc partem argumentationum ab

25 ea parte quam in seeundis analiticis ipse apodicticam uocauit . ut intellegas dialecticam probabilem argu- mentationem et uerisimilem . apodicticam uocauit ut intellegas dialecticam probabilem argumentationem apo- dicticam uero necessariam et ueram argumentationem.

30 Et quia plato et post illum stoiei omnem necessariam argumentationem dialecticam uocauerunt . placuit aris- totili translationem buius nominis facere de necessariis

Digitized by VjOOQlC

ad probabiles argumentationes. Dum autem dialectico- rum sit semper studere ueritati et inreprebensibiliter astruere uel destruere que in questionem ueniunt non- numquam aliqnando eis utilia sunt ad argumentandum

5 ea loca que non semper fallunt qug autem nunquam faUunt certissima eorum sunt et firmissima presidia Propterea et cicero in topicis suis tria loca supra dicta dialecticorum esse dixit propria eo quod semper eueni- ant Sed ipse in rethoricis quasi alialoca ostendit unde

10 coniectoram et argumenta ducere debeamus . siue ne- cessaria . siue probabilia dicens omnem rem argumen- tando finnari ex bis que personis atributa (i mit Häk- chen überg.) sunt uel negotiis Deinde personis undecim atributa numerat . id est numen (sie) naturam uictum

15 fortunam habitum affectionem studia . consilia . facta . casus . orationes . Negotiis IIII0R id est quo sunt conti- nentia cum ipso negotio et qu§ in gestione negotii consi- derantur et que adiuneta negotio sunt . et que gestum negotium consequentur. Qug loca in subdiuisionibus

20ip8e tarn plura ostendit quod sunt nature in hominibus quot affectiones quot studia . quot consilia . quot facta . quot casus . uel quot partes ceterorum esse possunt que attributa sunt personis et negotiis . Necessaria non dis- cernen8 a probabilibus nonlocis ea distare docet sed

25 qoalitate et quod necessaria tractentur in dicendo tribus modis aut (per) conplexionem aut per enumerationem aut per simplicem conclusionem et quod necessaria sint que nee aliter fieri' nee aliter credi possint probabilia autem sint que credi possint ex tribus rebus consu-

30 etudine opinione similitudine Hinc questio nascitur quo- niam alia loca argumentorum cicero quam aristotiles monstrat uel cur eadem res a duobus tarn diuerse trac-

Digitized by VjOOQlC

Lxm

etur maxime quod preter ista sedecim loca supra dieta boetras in commento testete nulluni ulteriue locmn (positu durch Strich darunter getilgt) posse reperiri . Ad hec regpcmdendum quia aristotiles loca argumentorum 5 (gu tiberg.) philosophis et oratoribus oommunia demoa- strauit et quod sub his comprehenduntur omnia lue cioero Qommemorauit quasi aüa loca • Inpossibile mim est quicquid coniecfcuratur esc his ad aliquem tocum eoimm sedecim non pertinere que nobis ab aristotile

10 sunt insinuati (sie) Qu§ uero philoeophus infinite multitu- dini8 loca sub breuitate constrinxit ex eis oporturt oratorem aliqua cercras nominatim exprimere que ad oratorem maxime pertinent Quapropter et illud singulariter ad eum pertinuit ostendere quia dum

15 IinoE sunt conolusiones necessariorum argumentorum ut uictorinus testatur tres ex illis tantun conueniunt oratoribus que supra dicte sunt et quod probabilia argumenta id est eredibilia que in tredeeim locis in- ueniuntur • tribus causis fiunt eredibilia que similiter

20 dict§ sunt consuetudine opinione similitudine Ea enim maxime credimus que ita fieri consuerunt [G 64T,a] ut si mater est diligit filium Medea tarnen non dilexit Nam si dilexisset non oeeidisset • Sic et ipsa facile cre- duntur que in opinione sunt • etiam si uera sint ut

25antipodeB sub terra ut cetus in abysso qui ambiat teriam «t dum bis se uertat inter diem et noctem accessum maris fasere et recessum ita et illa que simi- litudinem habent vt si oppugnator patrig pgnam mere- tur propugnator premium meretur in his omnibus nihil

30 aristotüi cicero contrarium sensit Bane ex illo habuit . ut hoc eadem diceret sumpta sunt autem ex ea parte logice (g überg) quam nunc agimus id est dialectica

Digitized by VjOOQlC

T-*SIIT

qnod interpretatur de dictione Liquet enim ex ipso uocabulo ad oratorum usum magis eam pertinere quia Benno philoeophomm oratorum est dictio ynde et re- thorica dicitur bene dicendi sciöntaa . Constat ergo tota

5 dialectica in argumentis et in eis qne ex ipsis predi- cuntur (sie) ypoteticis syllogismis Quorum propositiones per qnamlibet coniunetionem proferuntur copulatiuam aut dismnotiuam aut causalem . (hier ist ein aut durch Punkte getilgt) ut et aut . si Ideo ex duobus sumptis

lOpredicatourum syllogismorum nna efficitur eondittonalis propositio vnum sumptum est in predicatino syllogismo omnis homo animal est et aliud est omnis homo im- mort&lis est Copulantur h§c coniunetjone . si in unam condicionalem propositionem ut omnis homo animal est

15nuHus homo inmortaiis est vna quoque propositione predicattua ut omnis homo animal est . sit eonditionalis in hone modurn Si homo est animal est Sola autem coniunetio ei facit ut conditionales dicantur Beete ergo apodictica dicitur argumentatio . quia ueritas demon-

20 stratur in disputando . recte quoque quia et dialectica cui in dicendo credibilis est argumentatio . et non tarn apta est disputaatibus quam rethorice suadentibus . Uli enim qui ratiotinanfcur in sua quadrata figura depiotum cernnnt . quibus proloquiis conuenientibus necessitate

25 credendum sit (Cod. fit) . isti sunt autem quibus sua- dendi officium est certa loca habent unde sumant que credibiHa dicant Propterea latior est h§c pars argu- mentandi . quam ista ratiotinandi . Ad plures enim uadit opinio quam scientia . et tarnen pluris est scientia quam

30 opinio quia fallitur opinio . non fallitur scientia . No- scitur autem opinio maxime ex consuetis rebus ueluti eonsuetnn est . et fere solet fieri . ut quod in toto

Digitized by VjOOQlC

LXXIV

ualeat . ualeat in parte . uel quod ualet in parte . ualeat in toto . Quodsi semper uerum esset numquam in eis falleretur opinio Nam si a toto uelis argumentum du- oere . hoc aliquando uerum erit in hunc modum Si 5 mundus diuina prouidentia regitur . homo quoque qui pars eius est . diuina prouidentia regitur . Item falsum erit hoc modo . Si cicero homo est pes quoque cice- ronis homo est Simliter a parte uerum aliquando tra- hitur argumentum hoc modo Uno membro languente

10 compatiuntur omnia membra Falsum quoque ut est Quia occulus uidet . totum corpus uidet . Potest autem et unum exemplum proferri in quo aliquando fit uerum argumentum aliquando falsum Ut si putes letum ho- minem si quem uideas ridentem et ludentem et dicas

15 de eo . Letus est namque ridet . et in lusu est Hoc non semper uerum est quia re uera et simulatione fit Ab adiunctis (Cod. adiuctis) enim hoc argumentum ducitur in omnibus namque argmnentis probabilibus ad hunc modum ueritas et mendativm inuenitur Tria sola argu-

20 mentorum loca sunt et que prius et que postea (chepta ?) sunt in quibus semper uerum est dicere secundum cice- ronem (Cod. cicerorem) . si hoc est illud est. Sed uicto- rinus hoc destruit (e über unterp. i) et contendit omnia argumenta potius esse probabilia ut scientia tantum

25 in apodicticis argumentationibus sit opinio autem in dialecticis Et cum aristotiles gque laborauerit in utrisque id est in docendis syllogismis apodictice in quibus omne iudicium . que credi aut non credi debeant et in inueniendis argumentis dialectice in quibus non-

30 dum est indictum certum . sed questio multum incu- satur stoicos cicero . eo quod solum sibi assumpserint magisterium iudicandi et dereliquerint eam partem que

Digitized by VjOOQlC

LXXV

est inueniendi. {Hier beginnt andere Schrift) Secundum quod . V.qne principales sunt orationes . ut boetius in commentariis periermeniarum docet Enunciatiua . impe- ratiua . optatiua . interrogatiua . inuitatiua . Quarum 5 enunctiatiua sola affirmationem . et negationem . uerum aut falsum . significat et habet difficultatem construc- tionis maxime in continuo genere . locutionis . de quo post dicetur . et non multi sciunt qui ordo in legendo tenendns sit . et quid primum aut secundum aut ulti-

10 mum competenter inferatur . Sunt namque in ea Septem dinoscenda ut rethores docent . persona res . locus causa . tempus modus materia . uel facultas . Hoc est quis fecerit . quid ubi cur . quando quibus amminicvlis (amminicilis unterp . , darüber y) uel qua materia .

15 Harum . VII . principales partes sunt enunciatiue orationis quis . et quid hoc est subiectiuum et declaratiuum subicitur enim quis fecerit et declaratur quid fecerit. Et 8ubiectiua pars nominatiunm habet, declaratiuum uerbum . indicatiuum . Nee minus his duabus partibus

20 esse poterit (Cod. peterit) nisi in impersonalibus sen- tentiis ut disputatur a cicerone plena enuntiatio est facta ez indicatiuo uerbo et ablatiuo casu . Similiter penitet ciceronem . de uerbo et aecusatiuo casu . con- tigit (sie) etiam ut in subiectiua parte uerbum indica-

25tiuum et declaratiuus nominatiuus inueniatur propter infinitum (u mit Häkchen überg.) nomen . qui aliquid disputat cicero est . vir qui non abiit in consilio — 4^ 64 r, a Z. 69 — 65 r,, Z 14 de partibus logicae (I 591, 2 — 595, 28). — 5., 65'', a Z 14 — 65*b Z 70

30 das folgende Stück, dessen Schluss fehlt: INCIPIT DIS- TRlßVTIO OMNIVM SPECIERVM (Cod. SäECIERVM. unterp., darüber p) . NOMINYM (Cod. N0:INV Ras., M

Digitized by VjOOQlC

LXXVI

vbtrg) INTER CATHEGORIAS ARISTOTILIS . Octo partes orationis in grammatica quales in se ipsis die- UoriBB siat liquido ostendunt Decem (Cod. Deec) uero aristotilis (aristotilis unterp., darüber i) cathegori§ qu§

5 ad logicam pertinent quid ips§ partes orationis extra se significent . deinde quales per se sint ipse Hunc or- dinem in pueris natura ostendit qui prius intellegunt ea uox que est homo . unde prediegtur quam in ipsa uoce fieri discant . hanc fiexionem . homo hominis homini

lOhominem ab homine Et a prima origine linguarum om- nes se ad intellectum solum sermonum ferebant postea aliqui ceperunt de ipsa quoque uoce sermonum traetare Ergo inter scolasticos fit questio . que pars orationis ad illam uel illam cathegoriam pertineat Certum est nam-

15 que nomen ad . V.*Qe cathegorias (Cod. cAathegorias durch Punkt getilgt) significationem suam extendere ut in illo uersv apparet quo priores uestri ad agnoscenda . X.**m predicamenta exemplum dederunt augustinus magnus predicator filius munice stans in templo hodie

20 infulatus disputando fatigatus Ergo substantia quantitas qualitas ad aliquid habitus singuli ex his nominibus ostenduntur augustinys magnus predicator filius infulatus Ynde apparet quoque omnes illas species nominis quas numerauit presciamus indiuisis significationibus His . Y .

25 predicamentis subditas esse . Qug species etsi non om- nes a significatione aliqua (li mit Häkchen uberg.) sint appellate ut denominatiuum aduerbiale participiale . ipsa tarnen qug in eis comprehenduntur nomina nil extra hgc predicamenta significare possunt Hgc nomina si quis

30 discernere posset et in singulis speciebus ad certum dinoscere cui predicamento assignentur non parug hoc scientig et utilitatis esse iudicaretur . PRESOMEN . NO-

Digitized by VjOOQlC

LXXYII

KEN . AGNOMEN . COGNOMEN . Planum est illud primas TTTT0B spedies propriorom nominum prenomen nomen . agnomen . cognomen primas substantias signi- ficare Qu§ primg substantig a grammaticis propria a 5 dialeeticis indiuidua uocitantur Quid enim publius pre- nomen Cornelius . nomen scipio . cognomen afiricanus . agnomen nisi substantiam et eam indiuiduam significant? CORPORALE Corporale quoque substantiam significat aliquando primam . aliquando secundam . Secundg sub-

lOstantig sunt apud dialecticos genera et species apud grammatico8 . appellatiua sunt primg substantie . ut plato . cicero . Sunt partes eius ut manus platonis • uel oculus ciceronis Sunt secundg substantig ut homo animal Sunt partes earum ut manus hominis oculus animalis Itaque

15 de toto . i . indiuiduo . ut est cicero . si interrogaueris cuius speciei? Respondendum est proprio . Item cuius speciei de propriis? corporalis potest et alterius esse? utique . Die (süOagnominis atquesinonimi . Siautem inter- rogaueris . Marcus tullius . cicero . tria nomina huius

20 nominis . cuius speciei? Respondendum est quia in unum collecta unius sunt quoque speciei ut corporalis uel synonimi Separata uero trium cernuntur esse specierum . prenominis . nominis . agnominis . Item de partibus indi- uiduorum Manus uel pes . ciceronis . cuius speciei? cor-

25 poralis potest et alterius esse? non potest Similiter ungula buzephale . uel rhebi . uel ramus ficulneg (Cod. faculneg) cui maledixit dominus uel parietes (nach a ist nach ein r, nach i noch es überg.) templi salomonis et simflia . corporalis sunt speciei et non alterius Item de

30 generibus ut serpens . piscis . auis . pecus . animal arbor herba . lapis metallvm frumentum uestimentum . uas . tehun et talia . cuius speciei? Corporalis Possunt et

Digitized by VjOOQlC

Lxxvm

alterius esse? possunt cuius generalis (Cod. geneneralis) . Item interrogandum de speciebus eorum ut hoc equus . bos . canis . lec . draco . scorpius . aquila . grus . delphi* nus , anguilla . lilium . rosa . uitis . laurus . aurum . argen- 5 tum . triticum • hordeum . pallium . toga * urceus . ydria . uenabulum . sagitta . gladius . et his similia cuius spe- ciei? corporalis possunt et alterius esse? Utique . cuius? Specialis Item de partibus generum et specierum Ut caput §qui capud animalis manus hominis • animalis

10 pes . et similia cuius speciei? Gorporalis possunt et alterius fieri Non possunt Si autem eisdem partibus secundarum substantiarum nihil addideris uidentur se- cundvm aristotilem ad aliquid esse vt caput capitati . manus manuati . ala . alati . penna . pennati . remus . re-

15 mite rei folium foliatg rei Gauendum est in hac specie . totum dum scitur ne partes nesciantur . Yt cglum totum quiddam est . et substantia est polus autem non idem sed pars eius est . Terra quoque totum elementum est . partes eius asia . europa . affrica . partes partium . egyp-

20 tus . syria . palestina (Cod. apalestina) . italia % grecia yspania . numidia . mauritania . Mare similiter totum est partes eius freta estus sinus . Et quia non de solo mari dicuntur estus et sinus possunt quoque ad aliquid esse Terrenum (d.i. tyrrhenum) uero et ionicum . et

25 adriaticum . ligusticum pamphilicum liburnicum . si mare adieceris partes eius sunt . si per se quid significent . con8i[G 65 r, bjderantur ad aliquid sunt . quia tirre- num ionicum adriaticum ligusticum pamphilicum li- burnicum est (si mare durch Strich getilgt) non solum

30 mare sed quicquid est tirrenig . ionig . adrig . ligurig . pamphilig . liburnie . Huius namque speciei nomina . et si cum aliis speciebus (das zweite e überg.) possunt esse

Digitized by VjOOQlC

LXXTX

comnrania ad unam tarnen solam cathegoriam pertinent substantiam . INCORPORALE . Incorporale utpriscianus docet non tantum ad substantiam sed ad qualitatem quoque et ad alias cathegorias transit . Commune est 5 etiam (cathegorias durch Strich getilgt) propriis et appel- latiuis nominibu8 et diuersis speciebus ut nirtus dea indiuidua substantia est . uirtus autem communis gene- ralis qualitas est . Hinc datur intellegi omnia nomina harum duarum specierum esse corporalis et incorporalis

10 sunt quia et alias quoque species transeunt de his maxime interrogandum est . OHONIMVM SYNONIMVM . Omonima . et synonima • i . equiuoca et pluriuoca . in sabstantiis et qualitatibus et in ceteris cathegoriis inue- niuntur Pirrus namque filius achillis . et pirrus epirota

15 substantig sunt . Homo pictus et homo uerus etiam de diuersis cathegoriis gquiuocantur dum uerus homo sub- stantiam pictus imaginem que ad aliquid est . significare uidetur Et latinus proprium et latinus gentile uel possessiuum omonima sunt Aristotiles album corpus et

20album quod ipsam albedinem significat equiuoca nun- cupat Et hgc qualitatis sunt Pluriuoca uero ut sub- stantia sunt marcus . tullius . cicero . ut in qualitate bo- num honestum uirtus apud antiquos unum atque idem 8ignificant ADIECTIVVO (sie) Adiectiuum semper

25 quantitati8 qualitatis esse dinoscitur Quod enim magnus paruu8 altus et talia nisi quantitate significantur ? Tarnen quia infinita est huiusmodi quantitas relatiuam uim habet ut magnus ad paruum altus ad breuem uel tenuem refertur « Quid etiam bonus et malus • pulcher et defor-

30mi8 significant nisi qualitatem? Et dum sint adiectiua Sunt tarnen aliquando quedam ex eis relatiua ut similis aimili 8it similis Ideo tribus cathegoriis adiectiua soci-

Digitized by VjOOQlC

LXXX

antur Ennosigeus . et gradiuus et quirinus magis propria sunt quam adiectiua Hoc autem magnopere addiscen- dum quia adiectiua ma&ime de his fiunt que natura dat ut prudens • sapiens . uelox . fortis . pulcher bonus malus 5 eger (eg mit Häkchen uberg) sanus clarus albus . niger Qug autem studio fiunt affectiones qualitatum ut me- dicus . mechanicus . grammaticus . uel si addiscipHni (sie) sunt ut soeraticus platonicus phitagoricus non adio (sie) possunt reeipere comparationem . et adiectiua

10 dici sed adiectiue speciei sunt AD ALIQYID DICTVM (am Bande) Ad aliquid dictum species nominis dicitur ut dominus seruus non ut species possit fieri quod generalissimum est sed ad similitudinem quia nomen quasi genus comprehendit significationes diuersarum

15 (Cod. duersarum) cathegoriarum et ipse ei quasi species subponuntur Queri autem potest cur prescianus aüa generalissima substantiam qualitatem . quantitatem ha- bitum non similiter specie6 supposuerit nomini Dicen- dum est utilius esse ad intellectum distinetionem sub-

2o alternorum generum ponere ne obscurg fierent tot no- minis significationes supprimo (sie) tantum genere posito Sunt enim in cathegoriis subaltema genera . corporate . incorporale numerale . locale . temporale . Sed hiis cathe- gorig subalterna genera ab aristotile nulla pereepit Ideo

25 generalissimum necessitate posuit Qug tarnen eius species esse uideantur postea non tacebo QVASI AD (mit Häkchen überg.) ALIQUID Quasi ad aliquid sunt ut dies et nox que tempus significant et quantitatem . Dextera quoque et sinistra que partes substantie sunt

30 GENERALE (GENERALE unterp., N überg.) ET PATRIVM (am Bande) Generale et patrium gentem et pa- triam significant gentem ut grecus latinus patriam ut athe-

Digitized by VjOOQlC

T.TTTTT

niensis romanus Gens est alicuius multiplicata poste- ritas que quod ab uno sit nata et genita . gens et na* tio . dicitur ut ad (sie) lieber hebrei . ab ismahel isma- helita . Patria est locus alicuius et certe sedes et dicta 5 patria quasi patrum terra rt roma bruto athene demo- steni Grecus et latinus aliquando propria sunt ut grecus rex a quo greci dicti . et latinus filius fauni a quo latini dicti Aliquando gentilia . ut grecus homo latinus ciuis aliquando possessiua ut grecus habitus latinus

loager Nam gentilia per se quoque possunt intellegi Et cum dicitur ethiopes . arabes . indi . scithg . traces . greci . latini et si nihil addatur gentes intellego POS- SESSIVVM Possessiua uero ut ethiopicus arabicus indi- cus sciticus treitianus (ti durch Punkt getilgt) grecus

15 latinus . nisi addatur sermo . uel mos . uel habitus . aut tale aliquid intellectus ambiguus est Nee uno modo fiunt gentilia Sunt enim aliquando a primo parente dicta ut ab israel et ismahel israhelite et ismahelitg aliquando a rege ut a greco greci Aliquando ut isi-

20 dorus docet a rege primum terra nominatur . et genus deinde (a) terra nominatur vt hispanus rex dictus a quo ispania {Cod. ispana) Item ab hispania (Cod. ipania, h vorn überg.) hispanus (das erste s überg.) Eadem quoque genus bis nominatur a rege et a prouincia tri-

25 püci . diriuatione facta ut grecus tessalig rex grecis nomen dedit Transmigrantes deinde greci in italiam . greciam nuneupabant a quo iterum qui ibi nati sunt greci sunt dicti Hoc considerato diffiniendum est cuius sint cathegorie . non enim sunt substantie quia

30 interrogantibu8 quid est homo? nemo respondet grecus aut latinus est Item qualis uel quantus est homo nemo dixerit grecus aut latinus Si autem dixero cuias est

Artkcr cd Piper. L F

Digitized by VjOOQlC

lxxxh

{Cod. cuiuß as) homo? uel cuius gentis homo? recte respondetur grecus aut lautinus . Dicamus ergo ea ad aliquid dici et referri ad genitiuos primitiuorum siue propriorum uel appellatiuorum Omnis enim genitiuus 5 ad aliquid dicitur . Similiter et nominatiui in quibus et genitiui primitiuorum intelleguntur Nam nisi greci regia sit uel grecig quomodo dicatur grecus greca gentilis ßpeciei? uel grecus greca grecum . possessiue speciei? Itaque gentilis nominatiuus ut est grecus homo intelle-

10 gitur greci regia homo uel grecig possessiuus autem nominatur ut est greca uestis . grecum uinum grecus mos • intellegitur regia greci uel grecorum Hismahelita (sie) quoque gentile intellegitur [Q 65 T, a] progenitus . progenitalis israhelis pluraliter autem israhelitg gens qu§

15 progenies est israelis Hisraheliticus autem mos isra- helitarum mos intellegitur Ergo israhelit» possessorem significat israhelicus . possessionem . Sicut enim nostri primituum possessorem noster uero diriuatiuum posses- sionem significat Ita omnia possessiua nomina in geni-

20tiuo primitiui possessorem et in diriuatiui nominatiuo possessionem significant (tionem hier durch Strich da- runter getilgt) ut euandri et euandrius cesaris et cesa- rivs heotoris et hectoreus regis et regeus (sie) vxoris (v über älterem o) et uxorius (Genitiuus hier durch

25 Strich darunter getilgt) Genitiui quoque propriorum nominum a quibus gentilia nomina deriuantur ut est greci latini eam discrecionem habent ad nominatiuoa deriuatorum gentilium ut est grecus latinus qug est inter regem et regnum Nam greci et latini regnum sunt

30 regis greci . et latini regis (Cod. reges) genitiui uero terrarum ut sunt grecig latii ad gentilium nominatiuo s grecus et latinus ita sunt ut quod continet ad hoc

Digitized by VjOOQlC

TiTXXTTT

quod continetur . Nam gretia (sie) et latium continet grecos et latinos Similis ratio est de nominibus patriam significantibus quia romanus et alexandrinus et antio- chenus et thebanus intelleguntur homines urbis romg 5 alexandrig antiochig (Cod. atioebig) thebarum et omne quod alieuius esse intellegitur ad aliquid dici necesse est Non enim roma alexandria thebg antiochia nomi- natim ad aliquid dici possunt Significant enim indiui- duam 8ub8tantiam sed genitiui illorum et omnium lönominum ut supra dictum est Sicut enim omne quod urbis est urbanum est ita omne quod romg est romanum est Ergo romanus romana matrona romanum maneipium patrium est . si autem de aliis rebus ut romanus ager romana lex romanum rus romanorum ager . et lex et 15ru8 intellegitur et possessiue dicitur Sic et in ceteris INTERROGATIVVM Interrogatiuum est ut quis qui qug quid qualis quantus quotus quot cum suos seruant accentus . i . cum quis et quid acutum (Cod. aecutum durch Punkt getilgt) accentum habent qu§ qualis circum- 20flexum quantus acutum quotus circumflexym quot acu- tum (Cod. aecutum durch Punkt getilgt) Hoc ergo scien- dvm de bis quia de quibus interrogant hgc et signifi- cant Quis et qui et que et quid aliquando substantiam requirunt indiuiduam ut quis uel qui bomo uicit han- 25nibalem? Scipio que creatura prostat in terris? uel quod animal? bomo aliquando quantitatem indiuiduam ut quis locus? iste uel ille Quod tempus? Hoc presens uel illum (sie) preteritum que oratio? Hgc interrogatiua quis uel qui numerus? Septenarius uel denarius Ali« 30quando qualitatem indiuiduam siue specialem ut quis color soli? lgneus quis color cigno? albus Qualis de sola qualitate interrogat indiuidua . uel speciali . ut

Digitized by VjOOQlC

LZXZIV

qualis socrates? caluus crispus Qualis est homo? Ba- tionalis mortaüs Quantus certam mensuram uel nume- rum aut pondus desiderat ut quantus est chorus? XXX» modiorum . Quantus est cirCulus lunaris ? Decem 5 onuenalis Quantum est magnum talentum? LXXa dua- rum librarum Quot soüus numeri interrogatio (das zweite r überg.) ut quot sunt dies anni? trecenti sexa- ginta (i überg.) . V.*** sine quadrante . Quotus ordinem querit ut quota est hac nocte luna? XIIm* ordo autem

10 ad aliquid dicitur quia Ordinate rei est INFINITIV VM Infinitiuum est interrogatiuo contrarium quia in inter- rogatiuo propria et indiuidua querit infinitum uero ad omnes communiter destinatur ut qui tyrannum oceiderit premium accipiat Hie nulli uni certo homini premium

15 proponitur dum dicitur qui oeoiderit sed omnibus com- muniter et dum infinitum est semper substantiam sig- nificat in aliis autem cathegoriis quociens inuenitur necesse est precedere sententiam ex qua . intellegatur ac si aliquis de numerorum diuersitate loquatur et

20 dicat . qui suis partibus constat perfectus est Hoc de senario intellegitur Sic qualis et quantus et quotus et quot infinita sunt quando grauem accentum habent ut quales dederis tales reddidero . quantos dederis tantos reddidero quot dederis tot reddidero . Terentius Quot

25 homines tot sententie Quotus in nauali certamine clo- antus (sie) uicit totus merito et remunerabitur . Simi- litudinis quoque erunt qualis et quantus dum alterum quemlibet alteri comparamus ut qualis uirgilius talis homerus . quantus hector tantus eneas (Aeneas durch

30 Punkt getilgt) DEMONSTRATIVVM Demonstratio etiam erunt dum aliquem cernentes nomen eius tacemus et digito eum monstrantes . similem illi esse alterum dici-

Digitized by VjOOQlC

tiXXXV

mas ut 8i ciceronem aidentes dicamus talis et tantus erat uarro . REDDITIVVM Redditiua quoque hgc sunt quando precedit interrogatio vt quis est gratus (Cod. gratis) deo? Qui custodit mandata eius Quales oportet

5 esse filios dei? Quales sunt angeli dei . Quanti perueni- unt ad regnum celorum? Quanti remanserunt in cglo angeli poat ruiuam (n überg.) diaboli RELATIVVM (am Rande) Relatdua sunt autem quando ad precedentem sententdam sine interrogatione respondetur vt est illud

10 Dum intrasset iesus quoddam castellum occurrerunt ei • X uiri leprosi Sequitur relatiuum Qui steterent a longe Item talis enim decebat ut nobis eorum pontifex Nam ad priorem sententiam respicitur Item scriptum est in liuio In ulüonem lucrecig oinnes tarquinii bruto faciente

15 urbe expulsi sunt tanta erat auctoritas bruti COLLEC- - TIVVM (am Rande) Collectmum est quod in singulari numero multitudinem significat ut populus plebs concio • Cnius hgc sunt cathegorig? Hoc ex diffinitione conside- randum est • Est enim populus multitudo hominum

2öcollecta in unam ciuitatem plebs uero inferior pars populi est contio conuenticulum est hominum ad audi- endum aliquem qui concionator dicitur . Nam et turba et turma et cohors (Cod. cAoors durch Punkt getilgt, h mit Häkchen überg.) . et concilium et exercitus . et cho-

25 rag . et grex [G 6öv> b] talia sunt H§c si unam rem significarent unius predicamenti diffinitionem ad cer- tum susciperent sed quia substantiam significant et multitudinem . multitudo autem infinit? quantitatis est et ad aliquid predicatur Ideo duobus his asignantur

30 (*ic) predicamentis §que communia substantig et relati- oni Aristotües uero non mirandum esse dixit scientiam 8inml qualitatiug et relatiue dici ei duarum esse cathe-

Digitized by VjOOQlC

LXXXVI

goriamm Et differentias bipedale et quadrupedale duplicis nouimus predicationis esse substantie scilicet et quantitatis Alias autem differentias que sunt ratio- nale et inrationale . mortale et inmortale substantie et 5 qualitativ apud omnes constat Nam inter genera sub- stantiarum snbalterna in ysagogis ponuntur et recipiun- tur tarnen ad naturalem potentiam et inpotentiam in

?redicamento qualitatis . Sicut enim durus et mollis . >rtis et fragilis . quod naturaliter facile uel difficile

lOpatiantur ostendunt Ita mortales et inmortales qui potest mori et non mori significant rationalis autem et inrationalis qui ratione possit uti uel non uti simili modo declarant Magnum uero et paruum et ceteras infinitas quantitates confus§ predicari et magis tarnen

15 esse ad aliquid ab ipso aristotile accepimus ventus quoque et fluctus commotus aer et commota aqua et non aer tantum nee aqua tantum confase similiter pre- dicantur . Eo igitur modo et collectiua predicari dieimus DIVIDWM Diuiduum est quod a duobus uel pluribus

20 ad singnlos habet relationem uel ad plures innumeros pares distributas (sie) ut uterque alteruter quisque 8inguli bini terni centeni Discernenda sunt h§c Nam uterque et alteruter a duobus habent relationem ad singulos quiaj uterque duorum dicitur et alteruter simi-

25 liter duorum dicitur Quisque autem et singuli uel trium uel mi0R uel X uel C uel M solemus dicere Item de amplioribus quam duo solemus dicere bini terni centeni et h§c est relatio ad plures innumeros pares distributos Dieimus enim XXXU homines ezierunt de ciuitate bini

30 atque bini uel terni et terni Item dieimus innumerabiles homines transierunt deni atque deni uel centeni et cen- teni Hgc relatiue dici et ad aliquid esse ipse docet

Digitized by VjOOQlC

Lxxxvn

prescianus Conuertuntur ergo ad hunc modvm Si duo sunt est et uterque et alteruter et si uterque est uel alterater duos esse necesse est Item si plures sunt et singuli et bini et temi et centeni Et si non sunt singuli 5 uel bini . uel terni uel centeni quomodo plures? FAC- TITIVM Factitium est quod a proprietate sonorum per imitationem factum est et est commune substantig cgterisque cathegoriis ut tintinnabulum turtur corax . cicade . gras . cuculus . substantie sunt Clangor autem

10 et fremitus et Stridor . et screatus . et gargarismus et talia ad aliquid dici possunt Vt clangor clangentis et non hominis sed ipsius tub§ GENERALE Generale est quod in diuersas species potest diuidi vt animal arbor . in substantia Numerus et oratio in quantitate uirtus

15 et scientia in qualitate comparatio et appositio in ad aliquid SPECIALE (am Rande) Speciale est quod a genere diuiditur ut homo- §quus uitis laurus in sub- stantia • par et inpar uel affirmatio et npgatio in quantitate prudentia . iusütia uel sapientia et elo-

20quentia in qualitate Maior et minor uel habitus et priuatio in ad aliquid ORDINALE (am Rande) Ordinale est quod ordinem significat . ut primus et ad primum secundus . tertius . ini0». VM. XHM centesimus qu§ in infinitum relatiue dicuntur et ad aliquid sunt NVME-

25RALE (am Rande) Numerale quod numerum significat ut unus dilo HP» et quantitatis sunt ABSOLVTVM (am Rande) Absolutum est quod per se intellegitur et non eget alterius coniunctione nominis vt deus . ratio substantia et qualitas . Temporale est quod tempus

30 significat ut mensis et annus qug quantitatis sunt LOCALE (am Rande) Locale est quod locum significat # ut longinquus propinquus mediozimus proximus.hgc

Digitized by VjOOQlC

Lxxxvm

ad aliquid sunt Dicente augustino de doctrina christi quia proximus proximo proximus est uel propinquus ad propinquum dicitur medioximus siue medius ad extre- mos Nam positiui positiuis comparantur ut longinquus 5 longinquo propinquus propinquo Et non solam positiui inter se sed eorum quoque comparatiui ad eos ad utrosque autem superlatiui ita fit comparatio longin- quus (sie) ad propinquum . propinquus ad propinquio- rem propinquior ad proximum Notandum quod dixit

10 locale est quod locum significat sicut prius dixit tem- porale est quod tempus significat . et uerum est quia mensis et annus tempora sunt Propinquus autem et longinquus non sunt loca Nam ut iustus et sanetus qualia sunt et non qualitates . Item ut antiquus et

15 modernus temporalia sunt et non tempora ita longin- quus et propinquus localia (localia doppelt) sunt et non loca Quare hoc? Ferte non inuenit exempla quo daret de looo . quia loca qug nos (noch einmal que nos) dieimus ut roma kartago non loca sunt sed in loco

20 et locus in Ulis Nam ut uictorinus dicit et unus locus potest esse totius mundi et multa Si mundus totus unum corpus, est . unum locum oportet habere Si plurima sunt mundi corpora Singulis si uis locus est Non potuit ergo locum (habere unterste.) monstrare sine corpore

25 sicut numerum monstrauit sine corpore I . II • III . Ergo ut cicero in rethoricis testatur . difficile est diffinire locum et tempus Ipse tarnen tempus diffinitur partem esse gternitatis Quod si hoc uerum est mensis et annus qug prescianus exempla dedit temporalia partes

30 partis sunt gternitatis (sunt gternitatis noch einmal) Lo- fcum uero diffinire non presumpsit sed in questione di- misit quid locus sit epecies an indiuiduum Inde forte

Digitized by VjOOQlC

LXXXIX

est quod prescianus non simpliciter locum significantia nomina potuit inuenire . PATR . (am Rande) Patro- nomicom (sie) cum est quod a propriis nominibus patnim tantummodo deriuatur (sed unterstr.) Secundum

5grecam formam et grecam terminationem ut eaeides quod significat §aci filius nel nepos Apparet ex hac diffinitione omnia patronomica ad aliquid.

Der Inhalt dieses ganzen Quaternios scheint auf Notkers Schule zurückzuführen zu sein; der Verfasser hat

10 dieselben Quellen benützt wie Notker, besonders bezeichnend ist die öftere Berufung auf Boetius (vergh 1,1,27 . imflB). Alle Theile rühren inhaltlich von dem Verfasser des an der Spitze stellenden Briefes, d. h. von Notker her, wie aus li,22 und besonders aus ltv,23 — 27 hervorgeht Die

15 Schrift ist ausserordentlich klein und Interpunktion, wie aus den ganz abgedruckten Stücken hervorgeht, fast fehlend, deshalb ist sie auch in den Collationen nicht be- rücksichtigt Die hier abgedruckten Stücke sind nicht in den Text gestellt, weil sie nichts Deutsches enthalten. —

20 G zeigt schon bei flüchtiger Beobachtung sich nahe ver- wandt mit ff, besonders haben beide eine grosse Anzahl von auffälligen Fehlern gemein. Da sie gleichwohl auch grosse unterschiede zeigen, so lässt sich die Annahme einer gemein- samen Vorlage, welche von beiden oder eine von beiden

25 Handschriften frei verarbeitet worden ist, nicht von der Hand weisen. Genauere Nachweise gebe ich an anderem Orte. B. Monacensis CR. 4621 aus Benediktb euren enthält !•, p> 47* — 75r,3 die Rhetorik nebst der allgemeinen Ein- leitung (1 623—684,13); 2., p. 75r,4— 75T16, eine Stelle aus

30 de partibus logicae (1 593,2 — 595,4); vgl. Münchener Catal.

I. Cod. Sangallensis 872 enthält p. 4 — 170, zum

Theil als rescriptus, die Bearbeitung von Martianus Ca-

Digitized by VjOOQlC

xo

pella (i 687—847); vgl. Scherrer, Catal. S. 302. Hat- temer, Denkm. m p. 259 — 262. Steinmeyer ZfdA. xvn, 450. 464—474. 504. Piper, ZfdPh. xm, 316—322.

K. Monacensis Cl. 18937 aus Tegemsee, zuerst ver- 5 öffentlicht von Schneller ZfdA vm, 108, enthält die Abhand- lung de musica; vgl. Münchner Catal.

L. Cod. Lipsiensis Paulinus 1493 (univ.). Unten auf S. 2T 3r steht über veteris celle monasterii repositus ad armarium publicum . | anno virginei partus millesimo

IOdxxvi0 . Der Cod. besteht aus einer Lage von vier Doppel- blättern (1—8), einer zweiten von sieben (9 — 19); nach 9, 12, 15 ist je ein Blatt ausgeschnitten; einer dritten von 8 (20 — 30), nach 21 sind 2, nach 26 sind drei Blätter ausgeschnitten; einer vierten von 6 (31 — 40); nach 38 und

15 39 ist je ein Bl. ausgeschn.; einer fünften von 5 (41 — 46); nach 40, 42, 43, 45 je ein Bl. ausgeschn.; einer sechsten von 6 (47 — 56); nach 47 u. 54 ein BL ausgeschn.; dann folgen 57, 58 u. der Rest eines ausgeschn. Blattes, dann eine Lage von 3 (59 — 62), nach 59 sind 2, nach 61 ist

20 ein Bl. ausgeschn., 60 ist auf die Reste des einen ausgeschn. Blattes aufgeklebt; dann BL 63 u. 64, von deren jedem ein Bl. ausgeschn., dann zwei Lagen von je 4 (65 — 80) Doppelblättern, und eine von sechs (81 — 90); nach 80, 81 «. 88 Spuren je eines ausgeschn. Blattes. Der Cod. be-

25 ginnt defect: enim diatesseron consonantia (aus cp. xxi); 3* EXPLICIT DE MUSICA ID EST ARMONIAE INSTI- TUTIONIBUS | LIBER PRIMUS . INCIPIT SECÜNDVS . p. 14v Expl. n. ine. m. ; 25r expl. in. ine. nn., 40T expl. nn. ine. v. Schlussp. 46r; p. 47r Musica Bernhardi . DOMINO

30dilecto archipresuli Piligrimo uero huius mundi ad | ueng & peregrino . bern . licet paruus mentis .... fol. 60r, b untern suffragantibus prineipis apostolorum meri-

Digitized by VjOOQlC

XCI

üb • cuiua amo | re tuis beatissime pater in hoc opere | studuimus obedire preceptis . | explicit über bemo . | An demo regulari monochordo etc. Der Text de musica geht bis 61 v Col. 2 oben. Unten steht noch von späte-

5 rer Hand: Quarta nonas septembris . /////////// . sancti Emelrici confessoris • | None nouembris . /////////// sancti Emeliici confes . von anderer Hand dazugesetzt: trans- latio . | Ldber sancti petri in Merseburg • (auch auf 90v steht S. petri in Merseburch). Fol. 62Y Col 1 steht das

10 Gedicht Qui rogo ciuiles cupiat cognoscere mores — apes . (Bummler, Alcuini carmina lxxx11 p. 300), dann DISPU- TATIO DE KETHOMCA . | ET DE VIRTVTIBVS SA- PIENTISSI|MI REGIS KAROLIS ET ALBINI | MAGI- STRI . KAROLVS REX . | ET ALBINVS MAGISTER . |

15 2 Z. Zwischenraum | Quia te uenerande magister albine dens adduxit et reduxit . etc. p. 80r col. 1 das Gedicht 0 nos est aetas iuuenes qnibus apta legendo bis in orbe tuum (Bummler a. a. 0. lxxx1^. 299 f. = Cod. Mon. 6407), darnach 17 Z. leer, dann das Gedicht Me lege qui uete-

20 nun cupias cognoscere sensus (Dümmler, lxxvh p. 298) bis orbe suo.; p. 80* col. 2 INCIPIT DIALECTICA ALBINI MAGISTRI . Quia mentionem philosophig in priore disputationis nostrg sermone fecimus etc. Die An- gaben über die Hds. verdanke ich der selbstlosen Güte

25 meines Freundes Alfred Holder.

M. Monacensis Cl. 27300 enthält Notker de musica auf BL 75r 75T; vgl. Münchner Sitzungsber. 1870. ip. 365 (Hofmann) ZfdA. vm, 109 (Schmeller). Das Blatt ist unten halb abgeschnitten. S. 75r endigt: cheliu teil, unde

30 gib lun. daz. S. 75* endigt: fölliu driu .... in .

so 8Ö1 er daz dritta* Was Schneller sonst noch gibt, steht nicht da. Meine Collation enthält viele Besserungen.

Digitized by VjOOQlC

xcn

N. Cod. Guelferbytanus Gudianus 72. Als Titel steht auf dem vorderen Deckel (saec. xv) Musioa Boecij et erikyriades | Ottonis . item scholia ottonis | in enchiri- adem suam . idö die . d. i. Boethis de musica u. Otto**

5 von Clugny musikal. Handbüchlein mit den alten vor Guido % Arezzo üblichen Notenzeichen. Bl. lr steht S. AFRlS. Der Cod. besteht 1., aus einer Lage von 5 Doppelblättern (1 — 8) vor 1 und nach 8 fehlt ein Blatt, einer Lage von dreien (9—14); vor Bl. 15 ist 1, nach BL 15 2 Bl. aus-

10 geschn.; einer Lage von 4 Doppelbl. (16—21); nach 18 u. 21 ist ein Bl. aus geschn.; dann folgt Bl. 21Ä 22. 23. u. eine Lage v. 4 Doppelbl. (24—31); vor Bl. 24 ist 1 Bl. ausgeschnitten; 5 Doppelbl. (32—41); Bl 37 ist länger; 4 Doppelbl. (42—49); 4 Doppelbl. (50—56; 53 ist doppelt

15 gezählt); 3 Lagen von 4 Doppelbl (57 — 80); 3 Doppelbl. (81—84), vor 81 ein Bl. aus geschn., 85 ist als Deckblatt aufgeklebt. Der Inhalt ist f 1 — 48T Boethii de musica libri v. titulis et figuris minio pictis . lr PROEMIUM . MUSICAM . NATÜRALITER NOBIS ESSE CON | IÜNC-

20 TAM . ET MORES ÜEL HONESTARE ÜEL EÜER- TERE . | OMNIÜM QVIDEM PERCEPTIO SENSUÜM . ITA SPONTE AC NATURALITER | quibusdam uiuenti- bus adest . am unteren Bande REGINB. fol. 1* legitur decretum Spartiatarum de Timotheo Milesio expellendo,

25 non parum discrepans ab impresso Glareani (nach Oskar Paul nicht so gut wie die Cölner Hds.) fol. 5V Cap. xn DE DIUISIONE ÜOCÜM . EARÜM QüE EX- PLANATIONE. — Et continua quidem est . qua loquen | tes vel prosam (darüber h : : nfst : m) orationem legen-

30 tes . uerba percurrimus . £ 6r (cp. 15) DE ORDINE

THEOREMATÜM Sunt autem h§c diatonum | cro-

maticum . enarmonicum . de quibus ita demum expli-

Digitized by VjOOQlC

XCIII

candum est . si prius de tetrachordis disse|r«nu8 . (Unterpunkt., darüber a von anderer Hand) et quemadmo- dum . auetue neruorum numerus . quo nunc pluralitatis est usque {darüber s. eo) peruenerunt | am Rande: temp.

5 h •::• k :•: s J Id autem fiet si prius commimoremus . (mit Häkchen überg.) quibus proportionibus symphonig music§ misceantur p. 11T (34. Kap.) ac de poetarum cannijaibus diiudicandi EXPLICIT DE MÜSICA ID EST ARMONIAE INSTITD|TIONIBÜS LIBER PRI-

10 MUS . INCIPIT SECÜNDÜS . p. 11* schliesst (aap. 11) Primus omnium pytagoras sapientig Studium philo- sophiam nuncupauit . quam . 12r beginnt (cp. 8) nullo errore labatur . p. 20T (31. Kap.) bis nunc uoluminis seriem fastidii yitator astringam . EXPLICIT DE MUSIGA

15 ID EST ARITHMETICA | INSTITÜTIONE LIBER n . INCIPIT TERCIÜS ID EST PROHEMIÜM | ADÜERSUM ARISTOXENÜM . DEMONSTRATIO SUPER PARTI | CÜLAREM PROPORTIONEM . DIÜIDI NON POSSE ATQÜE IDEO NEC TONÜM . (S)vperiore uolumine

20 demonstratum est — f. 31T schliesst Quoniam enim paranete hyperboleon ane | ten hyperboleon in diatonico quidem genere tono distat.; Rest der Seite leer. p. 48* de mensura fistularum organicarum (i, Anhang) p. 49r de- scriptio monochordi . Super unum concavum lignum

25 in una linea sub una corda fit tribus pene diuersis duplis armonica regula etc. von anderer Hand; Z. 16 bis His pr$missis armonicam regulam encheriadis describere placuit . (vgl. Gerbert i p. 103 aus S. Emmeramer Cod.) ; f. 49* bis Tandem . quatuor tetracorda semis | totidem

30 deacterg manus adscribantur digitis quorum primus fit auricularis graui | tetracordo notabis (d. i. notabilis vgl Monatshefte f. Musikgesch. vn, 47. 51) dann in 9 Zeilen

Digitized by VjOOQlC

XCIV

die ebräischen nomina dei. 50* wieder die alte Hand Regihbalds bis 58\ 50* oben steht S. AFRJg unten REGINti. Von späterer H. Enchiriades Ottonis abbatis Cluniaeensis (S)ICÜT VOCIS ARTTCVLATIg ^LEMEN | 5 tarig alque iadiuidug partes sunt litterg etc. (stimmt genau mit der etwas älteren Cölner ffds.; et Gerbert Scr. eccL i p. 152 — 173). f. 58v Huiuscg oratiunculg pona- mus hie finem .; dann 6 Zeilen leer. £ 59* INCIPIT SCOLICA ENCHIRIADES DE MÜSICA . M. Musica quid

10 est? D. Bene modulandi scientia. f. 79v bis & sympho- niam seruat . tropique retinet modum. ; (Gerbert i — p. 202), dann 21 Zeilen frei. f. 79* INCIPIT COMMEMORATIO BREVIS DE TONIS ET PSALMIS MODÜLANDIS . | DEBITVM SERVITVTIS NOSTRAE QVI AD MINI-

15 STERIVM LAVDATIONIS | domini deputamus * am L Rande von sp. ff. Otto de tonis . f. 84T bis Quorum exer- eieiis hec pauca confeci cupieira | eos laudis dei disci- plinam nosse et cum supplici deuotione scienter deo obsequi; 13 Zeilen leer. p. 84T sind die Syllabae Nolane

20 mit Neunten, (cf. Gerbert i p. 213 — 229) am Schluss? MIRA VIDES LECTOR IÜNIORIS ÜERBA CATONIS . HAS COLE ÜIRTÜTES SALUA SIT ALMA FIDES •; Reginbaldus war der erste Abt restaurati a Benedictinis monasterii v. J. 1012 — 1014, dann Bischof v. Speier (vgl.

25 Placid. Braun, Not. codd. S. Balrici et Afrae Tom. n p. 4 — 7). Ueber die ffds. vgl. Schoenemann, notit . et exe. Codd. Wolfenb. Progr. Heimst 1829. p. 22. 23. Bas vordere Beckblatt (aufgeklebt) enthält v. alter Hand BOETIÜS DE GEOMETRIE ARTE . Bie ffds. ist 0,285

30 0,257 m. Bl. 19 ist 0,189 : 0,198 m. Bl. 21, n 0,168 0,182 m. Bl. 37 0,272 : 0,357 m. Gefasst ist der Cod. in

Digitized by VjOOQlC

xcv

einen gepressten braunen Holzdeckel mit Schloss. Auch diese Notizen verdanke ich Holder.

O. Cod. Sangallensis 556, enthält p. 394 f. Ruod- perts Brief; vgl. Goldast, alem. rer. ss. n 88 Scherrer

h a.a.O. S. 175 Müllenhoff- Scher er, Dkm* 202. 570—573. Piper ZfdPh. xi. 285 f. (i Anhang).

P. C%wJ. Turicensis 129 au* & Gallen stammend, ent- hält ebenfalls p. 96b Z. 5—8 ein Säte* aus Ruodperts Brief (i Anhang); vgl. Müllenhoff Dkm* Sp. 202 w. 571.

10 Wackernagel Leseb. (1859) £/>. 119 Hoffmann, Glossen S. 52 Piper ZfdPh. xm, 456.

0. Cod. Argenloraiensis von Gregorii Magni Moralia in Job enthält aufp. 154T, 155* das Memento Mori (i, Anh.); xgU BarackZfdA. xxm. 212—216 Facsimile Strässb. 1879

te Bartsch Litteraiurbl. i Sp. 13. Steinmeyer f AnzfdA. v, 431 /". Scherer ZfdA. xxiv 426 #

R. ßwJ. Sangallensis 21, cföi Äfc. von Notkers Psalmen, der cantica u. der katechetischen Denkmäler, aus Einsiedeln stammend (unter dem 2. Bilde p. 5 steht: Iste über mon.

20 heremitarum est domino Jodoco de Mos militi commo- ranti Luceria, hinten steht eingekratzt: restitui fratri hein- rico de Ligerz Thesanrario eiusdem monasterii. 4 Blät- ter sind hinten ausgeschnitten, vgl. über den Cod. Scherrer, Catal. 8 — 11. Graf?, deutsche Interlinearversion der Psal-

25 men. Quedlinburg u. Leipzig 1839. Wackernagel, Leseb. Hattemer, Denkm. n (auf p. 540) Müllenhoff Denkm.* S. 193 — 199. 569 ff. Schilter thesaurus i, 2,1 ff. E. Henrici ZdfA.xxn>228 Steinmeyer, AnzfdA.m. 138—164 Piper, Litte- raturgesch. i S. 100 f. ZfdPh. xi, 275—285. (Bd. u der Ausg).

30 S. Codex Vadianus, jetzt verloren, Stücke davon in Stumpf, Schweizerchronik (Zürich 1548) Bl. 295b u. Gol- dast yet aL 8& (1606) m 47. (Bd. n der Ausg.)

Digitized by VjOOQlC

XCVI

T. Monacensis CL 7637 aus Jndersdorf; vgl. Catal. enthält Notkers Paternoster; vgl. Massmann, Glaubens- u. Beichtform S. 163 ff. 49. Müllenhoff. Denkm* S. 193—199. 569 f.; von mir auch neu verglichen. 5 U. Monacetisis CL 188 aus Seon, enthält Ps. 10, 4 — 18

mit Accenten. Massmann, Denkm. S. 120 — 122. Hatte- mer n 535. Hier neu verglichen. (Bd. n der Ausg.)

V. Cod. Wallersteinensis ein Blatt bez. 1.3 „eine kleine der Zerstöhrung entrissene Ausbeute widmet seinem

10 Freund Ludwig Fürsten zu Oetlingen- Waller stein in seine Kostbahre Samlung der Fürst Anselm Maria Fugger zu Babenhausen." Das Format ist das des St. Galler Psal- terium, doch die Schrift, viel enger und einspaltig, zeigt Aehnlichkeit mit der der Categorien. Auf der Rückseite

15 oben ein Leimstrich, als wäre das Blatt in ein Buch ge- klebt gewesen, doch ist die Schrift klar und deutlich] ent- hält Ps. 104,30—108,5. vgl. Hailemer ii 532—534. Hier neu verglichen mit vielen Besserungen (Bd. n der Ausg.).

W.1 Cod. Basileensis i ein Doppelblatt, enthält Ps.

20 136,5 — 137,8. 139,6—140,6 vgl. Wackernagel, Hds. der Basler Univ. Bibl. (1833) S. \\ff. Hattemer n 536. Hier neu verglichen. Die inneren Seiten sind beklebt, aber gut lesbar.

W.2 Cod. Basileensis u zwei Doppelblätter, enthalten

25 den Schluss des canticum Ezechiae regia, die cantica Ann§, Moysi, Abacug, Deuteronomii (das letzte unvollst.) vgl. Wackernagel und Hattemer a. a. 0. Hier neu ver- glichen. (Bd. iL der Ausg.) Vom zweiten Blatt ist ein Stück abgeschnitten.

30 X. Cod. S. Pauli Lavant. 0,268 m. hoch 0,178 m. br. Bl. 1 mit 30 Zeilen, Bl. 2 und 3 mit je 29; enthalten Ps. 17,87—51. 118,170 — 120,1. Die Kehrseite des ersten

Digitized by VjOOQlC

xcvxz

Blattes hat rechts durch Beschneiden etwas gelitten, vgl. A Holder Germ, xxi, 129—134. Heinzel ZfdA. m, 160 ff. Holders Güte danke ich die Benützung seiner. Original» collation. 5 Y. Cod. Vindobonensis 2681, aus Wessobrunn stam- mend {vgl. meine Litteraturg. i S. 103), enthält Ps. 1 — 50. 101 — 150, ferner die cantica und katechetischen Stücke, Wessobrunner Glaube und Beichte und Predigtbruchstücke; vgl. Müllenhoff Denkm* 199—202. 570. 212—219, 583—589.

\0 Hoffmann Fundgruben i 48 ff. Graff Diut. m 124—141. Eccard Franc, or. n 930—935, 941—948. Schilter m Sß. Massmanny Gebetformeln (163—165. 49. 12. f. 35. 88 — 106,40) Heinzel u. Scherer, Ausg. Strassb. 1876. Hier nach meiner Collation.

15 Z. Monacensis Cg. 5248,8 enthält Predigtbruchstücke aus demselben Codex vgl. Heinz Münchner Sitzungsber. 1869. i 542 /. Ein neues Bruchstück veröffentlichte Heinz ZfdA. XXVI, 176-178.

Von anderen zu Noikers Schule in Beziehung stehen-

20 den Handschriften ist mir nichts bekannt. Namenilich isty wie ich durch M. L, Delisle's Güte erfahre, die Bemer- kung bei Hoffmann, Ahd. GL S. xi*v34); „In Rosig aar ds Leben (Dan. Bibl. vtl Stück & 554) heisst es" „Zu Paris fand er Gelegenheit von des Notkeri paraphrasi psal-

25 morum eine accurate Abschrift zu nehmen f welche an vielen Orten vollständiger und richtiger ist als die Aus- gabe, welche Schilterus besorgt habe" auf eine Ver* mechselung zurückzuführen, da in der Bibliotheca Rost- gardiana p. 544. 545 auf no. 978 Notkeri paraphr.

30 theotisca psalt Davidis magna cura . descripta et collata. In 4° ligatura Gallica, die n .979 folgt: Fragmentum linguffi theotiscae vetustissimum ex libello Isidori His-

Yotfcax «d. Plp«r. L

Digitized by VjOOQlC

xcvm

palensis contra Iudseos quod ex antiquissemo codice bibliothec® Colbertinae bona cum venia domini Stephani Baluzii v. c. descripsit F. Rostgaard anno 1697. in 4<>. Die zu no. 979 gemachte Bemerkung ist also von Hoff- 5 mann flüchtig auf no. 978 übertragen worden.

Von den bei meiner Ausgabe sonst gebrauchten Hilfs- mitteln führe ich nur ausdrücklich an die Ausgaben der consolatio v. B. Peiper. Lips. 1871, von de interpretatione von G. Meiser Lips. 1877, von Martian. Capeila von

10 F. Eyssenhardt. Lips. 1866; ausserdem die Basler Ausgabe

des Boethius v. J. 1570. Alle übrigen Hilfsmittel sind bekannt.

Im Folgenden stelle ich die Lesarten zusammen mit

dem Bestreben, das mir bekannte handschriftliche Material

vollständig zu geben. Umfangreiche Untersuchungen

15 werden nötig seinf um festzustellen, was in allen einzelnen Fällen von Jfotker herrührt

I. Boetius. 5,8 begöndön 6,5 uuorte 7, 12 dranen . auf Rasur 8,2 Frfne auf Rasur 10 surda auf Rasur 20 habet . nü Unget\i& lenget radiert 10,3 uuät uuäs 15 qugdam

20 26 inter übergeschrieben 11,6 die auf Rasur für t 23 ac- cedere accedere 12,u sie aus a corr. 26 ints/afent corr. aus a 13,4 geuwältigo auf Rasur für dlt 17 mit auf Rasur 14,4 rosei* radiert 31 zeicMn . auf Rasur 15,2 Uuaz auf Rasur 28 educatis 16,12 ^ezögeni unter der Zeile nach-

25 getr. 17,8 choro auf Ras. 16 bfsa 18,1 ih uuas föne durch Zeichen darüber getilgt 19,25 uuise auf Ras. 20,1 töten 14 nebrahta. 23 indisemo auf Ras. 21,12 die : mauricium Ras. von s 18 zocchönten aus 0 corr. 29 &eidiu aus p corr. 22,9 i . dispersit . v. anderer H. übergeschrieben

30 23,io meecripse . ien . 12 opera 25 bftoAchamera über- geschr. ipso aus e corr. 24,19 uuurf zäueles 25,9 häfta sih auf Ras. 21 amministrationis . auf Ras. 24 mfA . auf

Digitized by VjOOQlC

XCIX

Ras. 26,3 Netmag auf Ras. 8 neuuSreta am Rande mit Verweisung v. andrer H. 18 quisquam fehlt 27,2 sdlbun auf Ras. i nottnr|turfte . 10 JJnde brdhte auf Rasur 14 consn:le . Ras. 17 nach albinum Ras. 28,4 bin aus 5 p carr. 15 g&udentium auf Ras. 25 atqui . auf Rasur 29 gesdget aus Corr. 29,13 mih Arerno <xw/* Ras. 31,9 zw- *dto» dioterih und tia <?m senkrechter Strich, wohl Anfang eines d 24 taz tt übergeschr. 28 zeh. au/* Äos. 32,19 unde mala? 33,6 Uwto auf Ras. 17 usquam 34,8 fa/en auf Ras.

10 15 finfstfot ottf t corr. 35,3 pesmizen Circumfl. aus Acut carr. 5 non öw/* äös. 20 mlnnisko Acc. verwischt 24 ist imo unmüoza . durch Zeichen getilgt 27 Ptreterea radiert 36,8 criminis tfti/ Äo*. 16 : cnüoge . Ras. von n 18 «wanda si mih sculdigunt. auf Ras.; das Ganze m. andrer Dinte

li>wwt <feiR£. Schreiber nachgetragen. 37,1 sie diu auf Rasur für diu ding 4 »öcä dero Ras. 5 <fer AaiA:* /wcA populi . ist aus einem Fragezeichen corr. 8 keruobön? auf Ras. 19 ambahtes aus b rad. 38,io vor Tu Äas. 11 ntxus durch e gezogen 23 dnegäenda otcs a rad. 39,io bootis . aus e

20 corr. 16 Uurfr at« i corr. 26 trettdnt at/s § radiert 31 Ifeinetda übergeschr. 41, 10 Ih nemahti 42,5 mir ^cc. verwischt 24 frdtaten . Circumfl. aus Acut corr. 43,9 cgte w/" fl<w. 11 legest . au/ Äas. 44,17 bachos . 45,25 du dar auf Ras. für dar före 46,3 sentententia 15 ih sehr schwacher

25 Acc. Numne inquit 18 &Vuuär|uuär auf Rasur von te; das erste uuar rad 47,2 ab&r 2 gehuftf . at*/* Äaswr von g:s:: 12 habt«/ auf Ras.; das Ganze von andrer Hand übergeschr. 48,8 Nam &w 13 ander am untern Rande von andrer Hand; Nam bis 9 er(gSzen) auf Ras. 12 dinis

30 auf Ras. 13 ander 16 fmispo ignoras rad. ignoras . rad. u. corr.; aus e? 22 taz auf Rasur tritta am Rande mit der Verweisung Ü 23 fierda . auf Ras. 25 fim : fta . Ras.

G*

Digitized by VjOOQlC

von p; das Ganze auf Ras. 27 sehsta . auf Ras. von fimfta . 50,6 par . der Punkt auf Ras. von s 24 man s änasi . radiert 51,5 afi auf Rasur von 11 52,3 dö : Ras. von h, Circumfl. aus Acut corr. 53,6 suader» . auf Ras. 18 nach 5 unsinnige Ras. 19 Üuanda 54,io faz au/* Rasur von h

23 ribi öw/" Äas. vo» 8 24 nöh fore auf Ras. 26 dih örw/" 7J<m. 55,1 tu in güotemo | in güotemo ausrad. 22 einen nesöl öt//* Ras. von ze£ : : : : s . nain 56,6 din|nen radiert 10 conpascuus aws 8 rtfd. 16 dia du auf Ras. 21 du

10 nieht auf Ras. von geskiht 31 drfz sehr schwacher Acc. 58,24 reht eines . durch Zeichen umgestellt 59,5 tannän . aus z corr. 12 Nulla: Ras. eines Buchstäben 60,12 uuflon 27 d&ira au/1 Acts. 00» nid1 61,2 skende:||da .Ras. 18 in auf Ras. 22 capti? re^w durch Zeichen getilgt 62,io didisti

15 18 beidero . Punkt aus Fragezeichen corr. 64,3 cupidinem? radiert 22 ö quid© S speciosa . 65,9 gespradii . auf Rasur 10 finde so a«/* /tos. 11 ist durfto . Tara auf Rasur für schlechtes durfto . Tara 13 sär mit Häkchen überg. 23 sia gerno gehöre? durchstrichen und durch Punkte über und

20 unter den Buchstaben getilgt 66,8 man v. andrer H. mit Häkchen überg. 10 j>eiiu \\bediu heizet (wie gerno 65,23) 20 legem . (wie man z. 8) 67,21 st&ngo ebenf 27 tinges ebenf 68,10 genömenf rad. 11 sül£ safcrilegium aide f&ftum . durch Buchstaben umgestellt, b über f verwischt 21 aide

25 minnera ändöt . mit CS) am obren Rande nachgetragen

24 constantinopolitanum episcopum . (wie gerno 65,23) 26 gerillten rad. 70,1 daz aus e corr. 71,6 sölsöl Circumfl. aus Acut corr. 16 striten: . Ras. eines Fleckes 27 aide so durch Punkte über und unter den Buchstaben getilgt

30 72,27 .S^ÖÜITÜR . auf Ras. von SEÜ 73,3 diz aus h corr. 7 sculdigen v. andrer ff. überg. 17 numerorum . rad. feli- ctfatis auf Ras. von Habest 21 uueiso wwur|uuurte. rad.

Digitized by VjOOQlC

CI

74,9 tiberh&ien . jüngrer Acc. u dehÄnero auf Rasur 10 uuerden. Punkt aus Fragez. corr. 20 uufräea auf Ras. 21 nach alles Ras. 24 curu/es. auf Ras. 26 nnesendo. aus e rad. 75,12 untren aus e corr. 16 «lf&ngen ai//* Äa*.

5 con a 17 in oa/ Ras. 19 taz e&e*/: 77,15 öiys (vs in Li- gatur, i bildet mit dem ersten Striche des v ein u 24 rötiu Ol» e rötf. 26 tien skimön aw/* äos. 78,8 Crede bis fnga- cibus oben am Rande mit Verweisung von andrer Hand nachgetr. (Crede auf Ras.), ebenso 11 So bis 12 menniscon.

10 17 {Tarn 21 förte . verwischter Accent. 27 saugen . aus n corr. 79,11 de infortunio /iA/< 12 tiur . esta 18 quid 81 Sd l«b*t 80,24 omnis 81,27 umbi darüber Ifaken eines Frage- zeichens radiert 28 bonorum fehlt 82,21 siv at*/ Rasur 83,25 esse «&er#. 84,24 Si nicht eingetragen so daz auf

15 A». 85,18 ne dubitat . 86,14 uuerlt sälda. auf Ras. 26 div mif AmArf w&<?r^. 87,15 fingere 27 vtendum a. Ras. für ein auf dsi ausgehendes Wort 88,7 ana u&er^. 13 qnod in 28 scsizzes . Punkt aus Fragez. corr. mennisAren? auf Ras. 89,8 er am Zeilenschlusse nachgetr. 23 totas am ßamfe

20 ow7 Verweisung et auf Ras. 29 ^n »icä* eingetr. 90,16 ünde auf Ras. 17 scöni:: Äo*. 25 maris. auf Ras. 91, 1 splendore am Bande mit Verweisung durch Haken 8 liebera auf Ras. für kürzeres Wort 25 wfaderis. öter^. 92,2 uariis /fcA/f • A:n üas. t?o;i a; vor A i** am Rande schwarzes a trorgr.

25 94,12 h&bede? auf Ras. für kürzeres Wort 18 Nee intel- ligitis . ^van/am om/* Ras., Nee /ür ac , t für b 95,2 chit . daz so rad. 97,22 litora.] maria. 99,2 unde daz Strich darüber rad. 22 Sei man Circumfl. aus älterem Acut rad* 100,3 mahti ian 4 zeched|denne. 102,21 sinflüot 103,19 de-

30 ferontur auf Ras. 20 qnod in 104,1 muros. 13 nach quem- piam Ras. eines Fragez. 15 vor tinde i&ik/I 105,24 Ne enim 107,23 adiunget 108,9 mahti überg. 109,5 pAoebns

Digitized by VjOOQlC

on

üb erg. 10 harenas ardentes; durch Zeichen umgestellt 25 lusta aus e corr. 110,29 linea ist dero rad. 111,8 uufderjder domo 32 cancrum . auf Ras. 112,2 sctfhico corr. aus n 113,9 Adde . D6nche] Aide denche 12 mänige 22 martii

5 114,24 inpps aus b corr. 27 quod 115,io Ze 14 propor- tionem . 19 comparart überg., das letzte a aus i corr. von andrer Hand; 20 diuturnitatem 23 se fehlt 25 gemezen auf Ras. 116,29 iz «^r^. 117,1 daz auf Ras. 23 sglda. 118,23 fir Ws smahen . ofcen am Äantfe m# Verweisung

10 nachgetr. U9,n tenuis . 18 Daneben e am Rande einge- kratzt 123,9 vor ferlörnes. Äas. 21 #uer wcÄf eingetr.

124.27 pAoebe ttöer^. 126,5 nieät Ptm£; darüber und da- runter 14 fortuDg nachgetr. und verwischt , ob ligiert, tung überg., am Rande e eingekratzt, ebenso neben Z. 16

15 16 nacÄ dien Äas. eines Buchst. 21 sit; w&er e geschrieben 127,9 quoque/*Ätt 31 fruticibus.] radicibus . 128,16 zwischen tu wnd . Anfang eines 0 129,19 am 7?an<fe e 130,13 Sunt w'cÄf eingetragen 131,17 dära tföer^. 132,14 triffet finuen . ^wrcÄ Zeichen umgestellt 133,9 fehen 12 «acÄ abrahae: Äos.

20 von m, e ist später angehängt 16 guünne* . auf Rasur 135,19 am Rande e 136,4 ebenf. 16 quod 137,9 am Rande e 13 mennisken 138,9 ^rechent aus b corr. 25 vordara fuora före v. andrer H. überg.; före unterstrichen, am Rande steht e 139,5 rectum 140,14 misseleitet auf Ras. von leitet

25 141,13 ze 25 man aber durch Zeichen (drei Punkte) um- gestellt 143,7 tin 22 famen 144,24 gignantwr? radiert

145.28 Ünde 29 abiciant; e am Rande 146,3 tes toh 7 e am Rande 16 Non enim | enim ausrad. 147,1 e am /fand* 8 cndfo auf Ras. 148,6 ümbratiles 149,12 milit*

30 aus a radiert 23 ze romo hiezen||ze romo comitia . 151,8 e am R. 9 düüuiros 152,26 scöni . Punkt aus Fragez. corr. 153,9 uerentis am Rande e 15 ebenf. 25 ziten. jün-

Digitized by VjOOQlC

cm

gerer Circumfl. 27 quidem fehlt 154,22 r am R. 155,29 btfde . Circumfl. aus Acut corr. 156,6 seque ferre 157,23 oggosas hat einen Haken nach unten, wie ein g {vgl. Eurip. Androm. & W£a Wta fioptoiot 5t] ßpoxcov o654v y&Y®01V ^Txov &Yxa>~ 5 oac p£*rav) 158,4 e am R. 9 ebenf. 159,2 fib. aus s corr.

3 e am B. 160,16 uoluptate 19 Ter 162,13 deuta <nw ^/i- säte «hes a corr. 163,2 in | in ambahte srkinen? Rasur von\ a 164,13 sih überg.; h auf Rasur 24 er wfor^. 165,2« e am R. 28 Uuir neuuizen ist anradiert; 29 uuer

10 bis 30 hiez . ist unterstrichen 32 infirmitas . ] intnitus . 166,14 prin^en aus n corr. 28 efficientta aus u tfwcA Punkte corr. 25 drfrazüo Circumfl. aus Acut corrigiert 167,12 gemmas 168,4 transtelliferum 18 mendacis] fals§ 170,4 spernendumque am Rande e 10 ebenf; reuerendumj

15 25 iindurftig aus f corr. 171,15 e am R. rad. 173,n neqe| at . 174,3 e am R. rad. 24 e am R. 175,3 prestare potest.] prestant am R. e 17 . 32 inquit 25 chäd sih. Unterpunkt 32 e am R. 176,2 placet nostro placet nostro platoni . rad. 17 o am Ä 2>iß iftfciA. D Äa* an <fe» tfwrstt; gedruckten

20 Stellen die gleichen Accente, sonst keine, ausser den hier angegebenen. 18 himelis D 19 uuerelt D ordenöst D skafföst . D 20 rihtest D uuistüme . D iubes . D 22 uerte D 23 samint D uuerelte . D . 24 euuigheit . D manens D 25uuerbistD 27 uuandot A causgD des scaffelöse: (nrad.)

25 zimber: : (is rad.) uzer (zemach6nne/*AZf) D 177,1 uuerelt D 2 ih meino dia saminthaftigun D erist D 3 keskeidenis D

4 selbis D 5 inniglicha D 6 mundum D 7 iu D uuerelt . D 9 ScÄuofe ausgestrichen D 10 muotis . D 12 nebfldöta ni- öman D fore A 13 partes. D 14 getaniu stücbe D 15 mä-

30chon. D uuerch. rad. D . 16 uuällichin D 17 aller D uuelte. türhscaffener . siä D 18 turh D teilin . D 19 Tu D elementa D 20 diceret D pindist tu D 22 fiur A 23 uuazir D

Digitized by VjOOQlC

crv

dürre D 24 fästo A 25 före A 25 üf mit Einschaltungs- punkten überg. A fliege A täz lütera D fiur . A 26 iz 0 27 suari.D tia A 29 animam D 81 dien D gemeinen liden . D 32 zeteilest (zeteilet A) sia auf Ras. D sunnun .

5 kanda D 178,1 kanda D 2 septem] vn D hiezen* rad. D 3 grüetD 4 8i.] tin sunna.D tuot tie lide.Ds ist.D si skinet prutet D 6 prennent D i siun ebrutent auf Ras. I> 8 lichämen D n cursum . D 12 färt . A is erda D u underj obe A si uuidersinnentiu D e am R. A ie nabtis D si

10 tia D 17 färt.A uart D unde über der Z. nachträglich eingekratzt D is si D bimel . D 19 animas D 20 causis D causis D 21 ob§dirent.D 21 scufe D 24 t/welichen rad., k darübergeschr. D 25 ängelos A 26 meino ratione D 27 sublimes D ho ex heuende aus i corr. D 28 sputigen D

15 so animas D 31 conuersas D mente überg. D 31 reuerti] conuerti A D te . D 32 uuidersinnen aus a corrigiert D 179,1 keuuante D 2 eius.]me§. D 3 muote.] sinne . D iz]er D muge D 4 stüole taz er D 6 ketuo in uinden kuötis D finden A 7 liebt D 10 terrem . darüber e geschr. D

20 Zeirfüore A 11 dia sunda . des irdesken D u bist ke- macchiu D am Rande r A 15 guötuuüligen . D ie taz ist täz ist ende.A am Rande r A principium uector dux semita D 18 fueret . D 19 ende D rämeen . INC1P1T DE PARTIBÜS LOIC^ D so uuar aus Corr. 180,27 na-

25 tura fehlt 181,20 iihet 183,9 uuända aus o corr. 14 mit Acc. matt 19 ferrolicho aus 1 corr. 24 e am Ä 186,23 co- gitare . auf R. 29 tiu offici | efficientia 187,3 mkg aus b rad. 15 prepositis 189,22 ego fehlt 28 corollarium . aus 1 corr. 192,3 chöd darüber Ras. 5 hoc überg. 192,26 förent .

30 194,13 bo|bonitas 20 tarn] taptum 196,19 animo 25 skf- wen anradiert 199,13 Nosti 20 animas rad. 200,17 desi- derat? 25 e am Rande 201,19 qwantum von andrer Hand

Digitized by VjOOQlC

cv

übergeschr. 203,2 uu6ri^ aus z corr. von andrer Sand 15 autem || autem quod 16 consertat . 204,14 e am R. 205,7 titt natura . aus a rad. 21 uuerennis . aus i corr. 23 mdubitato überg. 207,8 heize . aus h corr. 208,6 dien 5 12 uiquit. fehlt 15 Vornan auf Ras. von b 209,20 mersus corr. m aus ? 24 eSectu . aus Corr.; darüber ein Strich 210,17 gu&ernaculis auf Rasur von g so orationibus 212,io e am Rande 11 gerihtent rad. 214,23 uoluntarie 218,4 deo auf Ras. 10 bonüiiaus u corr. ioh. aus n rad.

10 12 Von S. 177 ab andere Schrift und schwärzere Dinte 2199io rinänderiu Acc. getilgt 15 £/tfw&|kloublichi rad. 29 firfne dero Acc. rad. 220,18 . i . überg. extortionibus . bis geiihtedon . a. Ras. v. t&z chlt föne geifhtedon extor- tionibus 221,16 v. S.179 ab die alte Schrift 18 ne überg.

15 25 navrödev eäxäxXoo o<pa(p*i)c IvaXfyxiov fryxcp 223,14 tre- nara . 224,4 io am n corr. 17 ^ewwwohse . au/* Ras. 21 uin- cimus 225,5 d<fr uuärteta aus Corr. 226,22 rifretorica . überg. 228,12 e am Rande cuius] quibus 15 k61fentemo. 16 riebe 27 cognouisti .überg., das erste 0 aus a corr.

20 229,25 e am iL 26 sint . ausgestr., darüber v. andr. ff. sihet . geschr. 230,io Iz a. ifcw. 14 ünde ausgestr., darüber aide von anrfr. Ä 16 er 231,3 immemor v. andrer ff. überg. 8 jwicä noctem ila*. 21 inquit v. andr. ff. überg. mit Ein- schaltungskomma 28 e am R. rad. 232,10 procedamus .

25 233,2« der Punkt nach küot . aus Fragezeichen corr. 234,21 oon adipicendi • 23 Quiquis 235,14 Übi 20 kbevne uueh- aelönt . rad. 237,30 gitibüg mit Einschaltungskomma über- gesch. 839,7 an kurzer Acc. so tüeres mit Einschaltungs- komma von andr. ff. überg. 240,2 obluctare 11 ferliesent t .

30 andrer ff. überg. 14 qug bis quoque auf Ras. 241,4 stat . Circumfl. aus Acut corr. 17 Non 242,12 knöto 244,16 desi- derant . 28 non von ganz später ff. überg. 246,29 gftoten

Digitized by VjOOQlC

CYI

30 geuuorten . darüber v geschr. 247,10 güoti von andrer B. mit Häkchen überg. 248,29 tax 249,4 quoque v. andrer B. überg.; links am Rande ist schwarz q vorg. 6 nehein auf Ras.y uuise man am Rande mit Verweisungszeichen 5 v. andrer B. 21 sibi fehlt so härto 250,6 lerta Circumß. aus Acut corr. 251,19 forhteler . aus Ansatz von h corr. hitze gelicher . auf Ras. 252,12 e am Rande uz aus f corr, 253,3 mä/eta unterp., darüber 1 8 pa&ula aus p corr. 253,12 föh 26 MALOS üflNÜS a. Ras. 254,3 ltchamon

10 aus a corr. 255,14 Ssed rad. 256,20 erera von andrer B. mit Häkchen überg. 257,15 zalo: ein Buchst. rad.f er von andrer Band mit Bäkchen überg. 25 uitiis zu6in . durch Zeichen umgest. 258,25 inquam] umquam 258,28 Ne^ahea durch Punkte getilgt, darüber i 259,3 beleget corr. aus

15 Anfang von g 19 quidem v. andrer B. mit Bäkchen überg. 30 fh (ohne Punkt) 260,5 sint . Circumfl. aus Acut corr. 14 #ihet durch Punkte deliert, i mit Bäkchen übergeschr.

20 relinquis. Punkt aus Fragez. corr. 24 inquit . aus a corr. 261,4 SUNT.] EST . 5 Id ] Ad 262,1 ahttf aus o corr.

20 7 iro theilweise rad. 9 quorum 263,25 chad ih zeferne- menne chäd ih dia umzäunt, das folgende d aus t corr.

264.1 übel sint . 265,15 nrfls aus u corr. 21 uuis v. andrer B. überg. 267,25 Do 268,23 uüize rad. aus büoze. 28 con- fusioais . von andrer B. über unterstrichenes confessionis .

25 geschr. 269,28 lSgat bootes 'tardus . i . sequatur plaustra . i . 'tardus ad occasum . durch Zeichen so umgestellt

271.2 gebristetssines rad. 5 erchdment aus n corrigiert 10 tündere 13 flahet . 20 uulgus . v. andrer B. überg. mit Bäkchen 23 Ccssont über ausgestrichenem e 272,7 satis:

30 Ras. v. est, sit mit Bäkchen überg. 15 slähen aus f rad.

21 hercules überg. 273,4 Ras. nach pegriffen 12 Föne auf Ras. von 3 Buchst; gahen geskihten . auf Rasur 31 sint.

Digitized by VjOOQlC

crra

274,4 aber mit Häkchen überg. öuh daz durch a und b umgestellt; d aus t corr. 5 \z aus s corr. oder umgekehrt 20 ordine. 275,12 bedachet . aus u corr. 276,10 de* aus us raif. 277,19 fati aus a rad. 27 :rAde ö«/" Ras., vorher

5 r rad. 278,20 gebende aus b corr. 279,21 6r miY Häkchen von andrer H. überg. 280,7 res 281,17 . i . reguntur von andrer H. überg. 24 ordo . 25 uuendigen Acut auf Rasur 26 ut fehlt 29 disponit . 283,6 amaria 14 egrifudinis . aus d rad. ter 15 metcmunga aus u corr. 18 probitas . Punkt

10 aus Fragez. corrigiert 284,19 so bis pezera . zweimal, das zweite Mal unterstrichen . 285,14 met^munga . aus u corr. 15 Est roth 22 dvBpÄs 8tj Upou Sipac aiftipes olxo&äfuqoav 286,17 angcst . Circumfl. rad. 287,4 lieb t>. andrer H. mit Häkchen überg. 13 nero ] ergo 19 tarn fehlt 20 natura . ]

15 fortuna. 288,18 dissentiat . 22 decernunt . 289,4 hdzent . aus e corr. 19 pröht Circumfl. aus Acut corr. 20 demo später am Rande nachgetragen 24 dp^aXiov hl jxe xauta deov <bc icovc* ifopeäeiv 290,4 disponit öhs e corr. 18 Sed ro/A 291,18 cursus aliernos cursus alternos mit Linie um-

20 zogen 292,8 Sedet roth 12 zuol . herro 14 sistat . 293,8 quia rad. 294,8 inquit fehlt 9 uideamus . 206,2 qu? aus a ratf. 7 gerucchent 16 adducitur . auf Rasur 297,2 tügedigen darnach angefangenes Fraget. 4 Prelium über 1 12 ultra 298,22 lang 27 fabulg 31 er von andrer H. mit Häkchen

25 überg. 299,14 occidentalw radiert 30 cnAüttele . aus Ras. 300,3 quadragis . 6 pudibünda 23 gib aus b corrigiert 301,6 precium Ultimi auf Ras. 303,12 uuären föne ^ imo tfwrcA a w. b umgestellt 304,21 reueharis 305,10 que- stionis 12 toattf s corr. 306,22 sämen: Ras. von t 25 sämo

30 auf Ras. vm en 307,1 existere . auf Ras. 8 in mit Häk- chen v. andrer H. überg.; i auf Ras. von a 18 das zweite l von ancrer H. überg. 29 rei? rad. 308,1 mtendebatur v.

Digitized by VjOOQlC

CVIH

andrer H. übergeschr. über ausgesirichnem tuebatur; am Rande e, letzteres auch neben 308,2 . — 16 eö bei aus b rad. 18 er mit Punkt überg. 309,12 ^rinnen überg. 19 ITE : : : Bas. von 3 rothen Buchst 311,5 naturg . 7 angelt in c§lo . 5 Aomines auf Bas. 10 ELECTIO u äw. nöcÄ . skeide . 312,13 diccho: Bas. von t 15 öuh v. andrer H. mit Häk- chen überg. 28 ün /Heren au/* Aw. 313,12 sermtutem von andrer H. mit Häkchen überg. auf Bas.; vor ui war noch ein mit so beginnendes Wort überg. 20 beniimd&a . au/"

10 Äas. 21 tovt* ^cpopwv xal icdvx' iitaxoöcov 28 perrumpere ämä Cbrr. 29 tia aus u corr. 314,5 tänstri aus fi corr., das. erste i mtf Häkchen überg. 7 plicche* t>. andrer H. auf Bas. 21 dünchent von andrer H mit Häkchen überg. 28 nieht ebenf; trigen nafen am n rad. 315,8 nemäg

15 Jcetriegen . rad. 9 e am Bande 10 quam aus e corrigiert 21 haben* rad.; e am Bande 316,6 i&en/l 317,5 uuärrer aus n rad. 10 utraque . aus 0 corr. 319,25 von S. 243 a& «ml die grossen Anfangsbuchstaben roth nachgemalt; uuerdenr .Bas. eines hohen Buchst. 32 hgc fehlt 320,5 uui:-

20zegtüom kleine. Ras., von c? 8 si:uti Bas. von c 22 ET mit schwarzer Dfnte und Häkchen überg. 321,3 ünselb- uualtig 15 frehto . Circumfl. aus Acut corr. 20 negestände auf Bas. 32 ördine. 322,1 4na Circumfl. aus Acut corr. 4 6int^a v. andrer H. mit Häkchen überg. 7 humilitatis .

Ibindeum s. umzäunt 22 prineipi? 21 conecti später über ingredi geschr. 25 S6 bis 26 mittundes doppelt, das erste mal, wo da ohne Circumfl. steht, ausgestrichen 323,4 dingo? rad. 5 mannes . Punkt aus Fragez. corr. 10 düfh 10 ne von andrer H. mit Häkchen überg. u wigehelli? mit Häkchen

30 überg. 16 habent 19 tenucs über aus 0 corr. e 26 dien darüber Bas. 324,6 ap|ap|petit ausgewischt, das zweite ap am Zeilenanfang nachgetr. 9 Mint aus blindet corr,

Digitized by VjOOQlC

CIX

27 Sommer 325,19 tte darüber Ras. 326,6 fö^alo aus 1 räd. prorsus überg. fore^euuizedo . mit andrer D. durchstrichen 3* errihto . aus a rad 327,0 impediri de 9 reda auf Ras. 21 ea aus t corr. 29 ünderskeit 26 uuerdenf . rad.

5 328,17 döz iz 21 necessitatem von andrer H. über aus- gestrichenem libertatem 28 diu 329,18 töh von andrer H. &er ausgestrichenem taz 331,13 e am Rande 23 fiant . aus n corr.; am Rande e 332,29 zfÄen au/* itos.; am Rande e 334,25 Intellegentia 335,2 nacÄ iz ifos. 4 mennisken aus

10 k raA 337,11 ouh von andrer H. auf Ras. überg. 12 for- mam . von anderer H. über ausgestrichenem intellectum . 338,8 diffinit Auf dieser und den folgenden Seiten ist das Eingeklammerte im Pergament abgerissen und ergänzt 339,1 t£u Acc. rad. 4 d<fr . Acc. zweifelhaft 339,10 tahtigen

15 Circumfl. aus Acut corr. 340,22 uigeng 23 alliu v. andrer H. mit Häkchen überg. 28 hüf<5n Circumfl. rad. 341,4 ra- tiones? rad. 342,23 furefängoi aus t rad. 343,4 däz is dne Circumfl. aus Acut corr. 344,1 ein von andrer H. mit Häkchen überg., von derselben H. wie das h in sfh

20 345ti adfiurgere doppelt, das erste durchstrichen 4 Uuanefe p. andrer H. nachgetr. 22 Uuanda aus von andrer H. über ausgestrichenem rubr. So 346,1 gelöub^n aus i corrigiert 11 erigamus 22NÜIÜ8 25 ERECTO QÜOQÜE ausgestrichen 2« ERIGI schwarz über rothem INDÜI 347,27 ze von

25 andrer & mit Häkchen übergeschrieben 30 C : prehenden- tium . Ao^. 348,2 selbero doppelt, das zweite durchstrichen 12. nufligon Circumfl. aus Acut corr. 349,16 DdA aus iz rad. 29 totum 350,9 tmrehto . v. andrer H. mit Häk- chen überg. 12 hörent . 353,17 sttfndiu . Circumfl. aus Acut

30 corr. 354,4 gerisrig über ausgestrichenem ster überg. 23 er v. andr. H. überg. 355,2 sint . 356,7 tinges v. andr. H. mit Häkchen überg. 11 iöh nothafte a. Rande mit Verweisung {].)

Digitized by VjOOQlC

ex

v/ andrer H. 23 diu ist sehr schwache Accente 26 est doppelt, das erste m. andrer D. durchstrichen so iz v. andrer H. mit Häkchen nachgetr. 357,8 not v. andrer H. mit Häkchen überg. 13 ESSE . schwarz v. andrer H. aus 5 rothem EST. corr. 27 fiunt 358,25 eas referre 29 zuei unten am z rad. 359,4 existent . 7 faciendum . 19 ipsa überg. 25 be aus p corr. 361,3 umlon Circumfl. aus Acut corr. 26 seien ti§ causa (aus e rad.) durch Zeichen (••) umgestellt 362,6 gelirnenne . 363,12 tisemo IL Categorien .

10 367,1 ^QUJÜOCA . B 2 Nomen B 3 kenämmen A echert B 4 unde B ist . B ist . " A substantig . diuersa A 5 zala A uuaz siu B 6 sin demo A uölgendo an B sie B 7 d^n Acc. rad . B sin A 8 homo et A 9 est ut A sunt überg. A uerus A 10 lingua A genämmen A n mennisco . B pin-

15 gitur B 12 gelihnisse ." A 13 üngelicho uuaz er sie aus* rad. A sie B 14 demo namen uölgendo der a. Ras. A sie B mächöt ." A 15 assignet A eorum A 16 ioman daz B io uuederiz B 17 ter A io uuedermo B sünderiga B 18 Homo a. Ras. B animal A Ter B 19 sinnig B 20 est A

20 Ter gemäleto A 21 libelos . A 24 iohanes A kenammin . i . habint B 25 nämin . B üngelicha • B ungelicha A 368,1 ist . B tiu A sie B 3 est . B babtista . B baptista A 4 euuangelista B 6 mortale/ B 7 hominis a. Ras. A 10 niehf a. Ras. B . 11 namen A ter A sie B 12 unde A 13

25 habent A häbint B sie B 14 gquiuoci A unuoci . A 15 kelihnamig . B 16 einnamig . B gemeinnämig . (Acut rad.) B gemeinnämig . A 17 uuerdint B 20 VNIÜOCA ÜERO B dieuntur A 22 heiztnt aus e corr. B aber einnamig . A einnamig . Acc. rad. B gemeinnämig . A Acc. über a u.

30 Circumfl. über i rad. B 23 unde B temo nämin . B 24 siu sin . B sint so A heizet ." A siu heizit . B 25 homo A 29 Sie heizint B kemeinBcho Circumfl. rad. B 30 ist . B sie

Digitized by VjOOQlC

CXI

B 369,1 s subaudis ] s . A sie B heizint ♦ aus i corr. A ,Si A 2 (£d (sie.) A stnt Acc. rad. A 3 jpedero . a. Ras. v. b A B iouulderiz Acc. rad. B zala . A tiu B zala? A 5 sie B 6 also A sie B heazent . nachgeir. A 8 animaliö? 5 rad. B 9 daz ist B AI daz A anim«/ ist a. Bas. B . sint sint Unterpunkt. A n habint B difinitionem A 12 modum . A 14 nihet . A taz B ^smeine nämo a. Ras. A 15 ist • A 16 . wrähsele • A 17 gquiuoca . B 19 uuerdint gquiuoca . uui- lon üngeuudndo . Circumfl. rad. B . ungeuuändo . A 20

lOfortuitu B 21 uuildn Circumfl. rad. B gelübedo a. Ras. B 22 marii a. Ras. B 23 pietvs A 24 mügin B bediu Acut rad. B apellatiua . B 25 hie bis uerus a. Ras. B 26 pictus B communiter sint B 27 gqtduocis . B 28 ticchör Circumfl. rad. B 30 uu&rdint B 370,1 est . A Yuilon A 2 lopatria B 3. 4. 5. Uuildn Circumfl. rad. B 3 professione A. 5 conful a. Ras. B 6 seruo A manigiu Circumfl. rad. B 7 nnesin mugin B manigiu B uuesen mügen . durch Zeichen umgestellt A mügin uutain . B 8 dingalih Cir- cumfl. rad. B 4z Ac. rad. B 9 namin gemeinen B 10 Ünde

20 a. Ras. A aber a. Ras. B aequiuocum A gquiuocum . B temo An habit B namin B ungemeinen . Ac. rad. , i a. Ras. A B , auf d. zweiten e Circumfl. rad. B 13 aristoteles B aristott'fe* bis appellatiuis . a. Ras. v. andrer H. A est B 15 DE Afc'NOMINATIUIS . fehlt A , schwarz

25 überg. B 16 qugeunque B 18 differente a. Ras. A v. ia B h^izint Ac. a. Ras. eines Circumfl. B 19 ndmin B genamot B sint . A 20 keuuehselotomo A üzlaze . Circumfl. rad. B derinatum B 21 mit B föne A namin . B 22 gramatica A ^rammatica a. Ras. B 23 TRIB; QVARE A PMISSA B

30 SUNT . B 25 disen B 26 predicamenta B aristotelis A 27 namin habint . B 28 Predicamenta B unde B genera . B 371,1 sint A 2 ungelih . Circumfl. rad. B aequiuoce a. Ras.

Digitized by VjOOQlC

CXII

von* a A §quiuoce B gen&mot . Circumfl. rad. B s sklben a. Ras. B sfe Circumfl. rad. B 4 siu : kemeina (Doppel- punkt) B 5 habint B uniuoca B 6 §quiuoca . B 6 uner- dent darüber ist i , darunter ein Punkt rad. B 8 sih A 9 5 er überg. B nimit B et Acc. rad. B ist überg. A 10 Legit B 4t Acc. rad. B ist er Habens . a. Ras. A 4t Acc. rad. B 12 unde B naw|men rad A namin B dannan Circumfl. a. Ras. eines älteren Circumfl. B geuuünet . A guufcmet . überg. , über dem ersten u ist Circumfl. rad. B . 13 /one

10 aus u rad. B 14 föne B uestitus /one aus u rad. B u&te . Acc* rad. A B 18 namtyjgiu . rad. A namigiu . Acc. rad. B 17 marcus . B 18 missendmigiu . Acc. rad. B 18 color . a. Ras. /l g A 19 dero? Ane B ftitfdrfta a. äw. A er A 4t ^ee. rad. B 20 dfsemo B budche . a. Ras. A 21

15.DICTIS B 25 uuerdint sümelicbiu B sümelichiu A 26 gel^gitiu . Acc. a. Ras. eines alten Acc. B sünderigiw . zu o geändert A sündengo . Circumfl. rad. B 27 qu§ B dicuntur A 28 mdn Acc. rad. B gel^gittu . Accente rad. B mdn Acc. rad. B 372,2 sünderigo B 3 currit bis 6 er

20 v. andrer ff. und bis 5 zesdmene a. Ras. A 4 tiu B sün- derigen Circumfl. rad. B daz A er an B 5 zesamine B kelegetin A e er Acc. rad. B . 7 periernieniis A * sunt A sunt . altSL a. Ras. B 10 Sümelichiu Circumfl. rad. B 11 dingo B 12 (zweimal) . 13 . 15 ünderin . B 12 tiu bis ün-

25 deren . oben mit Verweisung v. anderer ff. nachgetr. A 13 . ünderen." A 15 d^mo A Acc. rad. B ie etelichemo Circumfl. rad. B menniskin . B 17 die B grammatfca a. Ras. B 18 uuerdint B föne a. Ras. B 19 aber a. Ras. von cpprie B proprio B stnt . aus u rad. A 22 homo ge-

30 spröchen . a. Ras. B 23 an corr. aus i A 25 esse a. Ras. A 28 dicuntur A Tara gagene B 379,1 in A A4mo davor Ras. v. i A ünderin B 2 . 3 . siu B 2 ünderören A ünde-

Digitized by VjOOQlC

cxni

roren Circumfl. rad. B s underosten . Circumfl. rad. B 4 in überg. A 5 inpossibile aus a corr. A 9 uuesin B underin . B tar B ist unde A 10 nefet . aus s corr. B iz A niener A 12 quedam B 13 Also B Änes Acut aus Cir- hcumfl. corr. A u unde A /one aus u täA A 15 ge- sprochen darüber i rad* A gespröchin B 16 er ist • B A sin Acc rad. B er A animg . B 22 . 23 einl&zzen Acut rad. B nals A %4 uuerden A 25 UNIUER&4ZJ ACCI- DENTE a. Ras. B 26 dicuntur . bis 28 uniuersalia auf

10 Ras. B 27 kesprocben B föne A 28 siu B 374,2 ist iro stuole . a. Ras. B 3 Täz Acc. rad. B 4 sia Circumfl. rad. B ut bis tregit. fehlt A a. Rande mit Verweisung B 5 sia . Circumfl. rad. B ut granunatica scientiam . fehlt A q. Rande m. lern. B 6 ist B 6 • 7 . mähti B substantia?

15 a. Ras. B uuizen . aus i corr. B 9 dien .Circumfl. rad. B 13 Aber A sint A sümeltchiu . Circumfl. rad. B 15 föne A 16 sfa Acc. rad. B 17 diu Acc. rad. B §qnus . B 19 t&o Acc. rad. B einlwzzön A Acc. rad. B substantiarum B 21 änderen A 22 PRJgCEDENTIBVS HH0R . B 23 N* rother

20 Circumfl. ; vor N ist rothes T getilgt B Nu A fieriv ge- teilit üu er a. Ras. B 24 zleniu . Acut a. Ras. eines Cir- cumfl* B 25 uuideruu&rüg . Acut u. Circumfl. rad. B particulare a. Ras. v. ia B 375,4 einluzziw a. Ras. B 5 sint . A so a. Ras. v. ar. B 7 diu underösten .As s&-

25melih Acut aus Circumfl. rad. A 9 an A nals A 10 siu Acc. rad. B 11 iz überg. A 12 ttu Acc. rad. B 13 töz Mcc. rad. B 14 Ttu Acc. rad. B. 15 einluzzen A Acc. rad. B 16 iz A 22 gemeinlfcho Circumfl. rad. B in A 23 SV.UM A 25 predicaftir . a. Ras. B 28 föne A 29 tanne a. Ras. 30 A 3769i taz A 6 underen . A 8 peuftu a. Ras. v. diu B 11 uuirdit A uuirdet . B 12 GENERA A 14 JHuersorum a. Ras. B subaltermiaÄm|natim rad. B 1« diu A 17

Kotker ed. Kper. L H

Digitized by VjOOQlC

cnv

species • rad. B 18 daz A uuurchint . darüber i geschr. A uuürchint . B animalis a. Ras. A 19 skidunga A sint . B 21 sümettchiu heidemal Circumfl. rad. B 22 Scientie B differmtig überg. A horum AB 23 . 30 man A Acc. rad. B 5 29 uuöla aus 1 rad. A so skidön . Circumfl. rad. B 377,1 predicantur A 2 dten Circumfl. rad. B 3 tdz [Acc. rad. B 6 alle die A slrfdtmga a. Ras. B 6 d^s Acc. [rad. B 7 generis . a. Ras. B übe A nach sie Bas. B 8 mugtn . B über e geschr. A 9 tes B 11 Also Circumfl. rad. sümeHh

10 Circumfl. rad. B 12 sumelih überg. A . animal . A 13 üe A 14 nedurhc&nt A föne A 17 tie A tes B 19 ra : : tional a. Ras. , nach a Ras. v. ti B si A 20 QUOD B 26 ein- lüzziu Accente rad., iu a. Ras. B etelih A eteUh Cir- cumfl. rad. B 28 anahabid . B 378,1 bicubitum A zueidn/g .

15 tri^lnig . Acute u. Circumfl exe rad. B 3 Ad ;; aliquid a. Ras. v. liquid ; Ras. v. al B 7 oberdstin . B echert B 10 sint A uieriu? a. Ras. B 12 HlgC B 16 sint . B einluzzw a. Ras. A zweite Acq. rad. B . 17 neheina a. Ras. A uestenunga A 19 gelägenten . rad. B 25« 26. et Acc. \rad. B 26 predi-

20 ctfmentis . a. Ras. A 27 eristen . a. Ras. A das zweite e zu i corr. B daz A 28 skidungo A 379,i DIUISIO bis ÄECUNDAS . a. Ras. B SUBSTANTTARUM; A PRIMAS . A 8 Substantia a. Ras. B proprio aus § rad. B [9 tie A 10 heizmf . a. Ras. B 11 stantfo . 0, ifcw, B 12 So desgl. ist .

25 desgl. 16 änderen darüber i geschr. A änderin B 17 aber tftir^. A die anasihtigen . A 18 ein a. Ras. B 21 est desgl. 23 begrife; a. Ras. v. f B 25 uernümste sfat rf. JBas. B 26 uuarzh Circumfl. rad. B 27"negeüuoge B ni- oroan . a. Ras. B| 880,1 VNIÜOCE A PREDICANTUR B s

30 JgQ/VOClg . überg. A 7 uone A 23 rehtor^miY 'Zeichen (-(«.)-) <fer Umstellung über eu. t B 24 ouh A 28 nämo . ndroo . durchstrichen B 29 föne A so iro a. Ras. B 381,2

Digitized by VjOOQlC

sumel/chero Circumfl. rad. B 3 cum a. Ras. B 9 gquo- eatio A equiuocatio . B 10 CETERIS A 12 qu§ B u daz A tir A Acc. rad. B 15 substantias . a. Ras. B ie tüont A ligent darüber i A.B, in B nocA Aw#f darunter 21

5 accidenti&ws . a. äw. B 22 Ergo bis predicatur . fehlt B 25 gesprochen . A 29 äinluzzemo Acc. rad. B 382,2 an© B 3 e a. Rande A 8 drfz Acc. rad. B 9 substantig a. Ras. v. iß B 10 neuuarin accidentia A 12 unde A trä- gendo A ie ist A substantia üb erg. B 17 tanne A 18

lOnahör, der erste Circumfl. zu Acut geändert, der zweite rad. B 19 tlro A Acc. rad. B 21 qam A 22 einlitzza Acc. rad. B zeigöt A 24 assignando manifestius bis 27 magis a. Ras. B . manifestius bis assignando fehlt A 25 du B seigost A 26 tanne A 28 communis . A B 383,4 unde

15 sprtt|spreid . rad. A 7 sunt A 12 Sicut a. Ras. A 13 habest . üb erg. A 15 Substantiv darüber a A 18 sprichit a. Ras. A 19 neuuirdet darüber i geschr. A neuuirdit B 21 Tannan B nähor A ndhor Acut a. Ras. v. Circumfl.; Circumfl. auf 0 rad. B 22 animal A Ipsarum bis 25 primg

20 a. Ras. (3 Zeilen) A 24 alia a. Ras. B 26 däz B 32 Tero A Acc. rad. B einl&zzon Acut u. Circumfl. rad. B 384,1 harter Circumfl.- rad. B 2 diu Acc. rad. B Änderiu . B 3 nieht Circumfl. rad. B 4 Aöhso . rad. B 6 secund§ swfcstan- tig . a. Ras. B 7 tien A Circumfl* rad. B 8 genemen A 10

25 hg B 11 einin A einen a. Ras. B "zeigönt Circumfl. rad. B^ie zeigöt ebenf. B danne A 17 genere A 18 quilibet A 19 So A_ Circumfl. rad. B 20 missenemmendo . rad. A 21 Also Circ. rad B 22 mtssenimet . Acc. rad. B 23 hae solg B 24 hGizint A tie A 25 . 27 {ebenso 385,7) substantig .

30 B die prim^la. Ras. B 28 Secundis bis substantig (eine Zeile) a. Ras. A 30 under A 31 nelägin . a. Ras. B Ne- truegm Circumfl. rad. B. 32 sin Acc. rad. B 385,2 stu

Digitized by VjOOQlC

CXY1

A Acc. rad. B 4 secundg B sint a. Ras. B 6 ündertän. Circumfl. rad. B . 9 tr&geten . A 10 heizent . bis n sub~ stantig über ff. B u under ac|accidentibu8 . rad* B 15 so B 17 Uudfnnan a. Ras. B 24 Mpedale . a. Ras. v. p 5 A 29 substantig B 386,8 Tiu Acc. rad. B 6 quidem A 9 uuanda An «na Circumfl. aus Ac. corr. A änae B 12 d^mo Acc. rad. B 14 selber B 17 öuh überg. A taz A 21 substantig B 23 aliquotiens B 27 uuilöa Circ rad. B 28 niomA: . eben f. B 31 petdiu tföer#. A idiu o. /tas. B L überg.

10 B 387,5 neu* a. Äa$. B 8 si neist a. Ras. v. neist toh B 10 er A suochendo a. Ras. v. chendo B substanti§ . A u SUBSTANTIAE . B 17 differentig . B 18 eigia a. Ras. B 21 Föne A 22 differentia . überg. A 23 Jro B 25 gresst&tle . a. Ras. A 26 (ebenso 388,i) differentig B 27

15 Föne A demo überg. A 29 Uelul a. Ras. B Uelud A 30 Jdicatur . rad. A gressilis A 388,1 homine . bis 5 gressi- bilis . (4 Zeilen) a. Ras. . B . 8 imo . B diffinitio . A 6.7. in B rad. 12 sfu Acc. rad. B 13 substantig . B unten am Rande von S. 28 eine Zeile rad. B sie A 14 substantiae .

20 a. Ras. ti. sB 16 substantig B 17 sunt a. Ras. B 20 SUBSTANTIAE B SE& A DIFFERENTIAE . B 22 diffe- rentit's . überg. A 24 differentiis a. Ras. B 25 uuerdin desgl. B 389,2 ddmo desgl. B 6 homine ioh A 8 intff'uiduis überg. A 10 tiu A tiu tina a. Ras. B 11 subs tantig B 15

25 So hdbit öuh homo a. Ras. B 'tiu B 20 ,tiu A gemdcha a. Ras. B 23 habwf ebenf. B 26 uuizist . a. Ras. A substan- tiiis B 30 sih A 390,i ITE a. Ras. B SUBSTANTIAE . ET NÖN B 4 ding a. Ras. B 9 bezeichene* . a. Ras. v. nt A iouuederis B 10 unspdltig . Circumfl. rad. B 16 taz

30 B 17 bezeichenint B 16 substantig . B 23 simplicit A simplicit B 25 Nihi/ aus b rad. A 26 so B 28 äne bis 31 mite a. Ras. B uuiolicbi . B 29 determinaNT . B so

Digitized by VjOOQlC

cxvn

sezzeKT B 31 umbesezzeirr . B 31 ümberingiNT B 391,3 bezeichent* a. Ras v. ent B . So neist A S? a. Ras. v. o B 5 So B 11 Emu a. Ras. B 13 nöh A 17 . 29 (ebenso 392,i) substantig B 19 aliquid] nihil AB 22 urspringe

5 a. Ras. B 24 unde uerristin . B 25 tigelont . A 26 ist B tero B 29 4isL a. Ras. B 392,4 l&ng B 6 so B 8 ünma- nigm rad., darüber en geschr., m&nig a. Ras. A.9 uuideruuälon . B 11 guissoton a. Ras. B 12 üngeuuissöWn Circumfl. rad. B 14 ne überg. A 15 uuideruuartigi A

lOuuideruuartigi . B 17 Videtur B 18 minnera A minnera a. Ras. B 20 a su&stantia . desgl. B 22 ein bis 23 substantia a. Ras. B 23 anderiu . bis häbo . desgl. B 26 magis] maius A B 27 danne A 29 se ipso fehlt A B 393,2 imo bis 8 mennisko . a. Ras. B 6 ändermo . B guot überg. A 7

15 mennisko . B 13 Ünde uu&rm a. Ras. B 14 ch&lter B uuirdit B 19 . 21 substantig B 19 Mennisko B J23 min • A 26 ist . B 27 substanti» A substantiae . B 29 OMNI . A 29 (ebenso 394,2 .4.13) substantig B 394,2 taz täz A 6 est . überg. A dien A 9 nigrum • überg. A §adö A 11 unde

20 B 12 tat A 19 paruus B 20 unde daranäh B 21 chald . B unten auf S. 290 steht ausgemischt a anima mea tur- bata . anima A 23 tu B s61es A 25 MVTARI . A MU- TABI B 26 obponat B 28 Igadem A hadern a. Ras. v. 0 A 29 Uuanda B 30 unde B uuesin . A 395,2 geskihit .

25 aus i corr. A 4 ist . aus si corr. A 5 so As uukre rad. B 9 so B tritfgit a. Ras. B 12 unde B 12 iz A is sunt B 17 aitrü A 18 unum quid motationem AB 19 ötratiorvn . a. Ras. A S. 292 u. 293 haben andre Schrift A 20 tmeh- selönt . a. Ras. B . 21 in A 22 uu6rtem'u rad A 23 sacha

30 B 23 ünde bis 24 uuörteniu . fehlt B 25 iz B 28 unde B 29 sih B 32 §adem . B 396,3 uera . aliquando fehlt B 4 . 17 unde B 6 iz . A 11 infahen A infahen a. Ras. B

Digitized by VjOOQlC

CXV11I

zwei a. Ras. B 12 von jetzt ab die Capitelüberschriften schwarz, jeder erste Buchst jedes Capitels und die Fi- guren roth A 16 Vbe A 18 siu A sfti Äcc. rad. B neuuähseloen . A 19 nieht A nämq, B 28 aide 4n sih 5 fehlt B 24 mugin . a. Ras. f. mug A [27 1 . A 28 Also B 28 aide neist . fehlt B 29 uuirdit a. Ras. A nelidft Unterpunkt, darüber e B 31 mouetur fehlt A B 397,» uuideruuartigön . a. Ras. B 4 nieht Circumfl. aus Acut corr. A 7 [subsfanti* a. Ras A 10 unum quid A B

10 contrariorum a. Ras. A 13 änanemiga A 18 nach sint . ist roth EXPUCIT . rad. B 20 Uuio A diutin Ras eines Acc. B unde B 21 substantia A 22 termite B S&meliche Acc. rad. A 23 uufisinne B 24 substantia A 25 mit A Videtur A 26 compositum . ieht B 81 quasi a. Ras. A 398,1

15 niouuiht . B 8 historiis B 9 . 10 . unde B 10 specie B 18 posumus B 20 Afaxime a. Ras. A die zweite Hälfte der zweiten Spalte von S. 293 ist leer A interpretotio . a. Ras* B 24 leguntwr . rad. A . überh6uen . A 26 von hier ab stets U, nicht V, geschrieben A DIUISIO A 27 Quantitatis

20 A 28 habint A zesÄmine . B 29 sumeliche A ünderskei- din . a. Ras. B 399,1 DIWSIO a. Ras. A 4 posiäone aus c corr. A 6 unligendln . aus 0 corr. A 10 linea superfi- cies B 11 tempus B 12 ünderskeidena B z&la B 31 sih zes&mine B ter B obeslihti aus b rad. A 14 diu heui . B

25 15 stat • a. Ras. A stät . B 18 teil a. Ras. v. zalo A 20 zesamine B 20 sunt] est A B 21 particula . A B Also a. Ras. A Also B 21 (zweimal) 26 . 27 finuiu • B 22 zesä- mene a. Ras. B 25 sunt A 26 zesamine B 400.14 nebendit nehein A 15 gemeine A 10 . 24 zesamine . B 16 est A 18

30 gem6ina B 19 die syllabas Acc. verwischt A 19 sint Sie A 20 geskeidw a. Ras. B stät B 21 CONTINUIS A 25 er A der a. Ras. v. t B 26 teilis B 27 uufnsterin B modum

Digitized by VjOOQlC

czix

B 28 pars dextera B die Striche a. Bas. B Striche roth% Punkte schwarz A B , ebenso auf S. 401 29 tüz . Cir» cumfl. aus Acut corr. A mitemin . A sint B 401,2 r&zo • A 4 teil A räzis . B 5 zeigön A zeigön B 6 teila A reizes . A

5 reizis . B hübin . B 8 Ter reiz A breiti . A 9 rüz Acut? A tu B geteilen A 10 seibin B tft am Zeilenanfang nachgetr. A n quantitate . B 13 superficies üb erg. B u Plane

B 15 particulg fehlt A B copulantur . a. Bas. v. com

A 16 uuerdin B 17 reize . A teil A habint B 18 &eli-

lOchero A gemAna a. Ras. A 19 reiz A 20 reiz A 21 die Äbtheilung der Bezeichnungen in der Figur ist links und rechts kemeine | marcha, auf dem [ersten und zweiten Dritttheil der Diagonale: kemeine | marcha A 402,1 zuei . A so B 2 alla dia B tüohis a. Bas. A 3 gemein» A

15 teilo . A 4 an A rcrötin . a. Bas. A 5 sint undeutlicher Acc. A tnöh . A ünde uzer B 6 unde B sint . A durhk&nga • B 7 uzer A beuore nnas . B sihet über h ist ein Circfl. rad. B plicatus B der Theilstrich der zweiten Figur ist schwarz, ebenso die zwei Innern Striche der dritten

20 Doppelfigur B Diuisus A 9 habint durch Punkt darüber und darunter deliert A tero A iro B 10 reiz . A 12 dero A 16 aide B tiu ß 17 heui . B 19 blocke . a. Bas. B 403,2 dero stein B daz Acut rad. B so B uuir A 3 nörnahti- gemo B splalte . A die B 4 durhkang . B ein a. Bas. B

25 ane B nnir A*6 breitit B dig a. Bas. A dich a. Bas. B 7 niuuin a. Bas. A skinet . A 8 Uuio A 9 superficies a. Ras, A kem&nm&Tche? a. Bas. B iz . desgl. 10 Mindest bis An holze . desgl. 13 unde die B 16 striza A 18 ge- meiniu . A 20 anmiten A 21 holz . aide B 23 danne B

30 skinen* a. Bas. B terminus . B Duo A 404 Superficies communem termi|niim facit A Superficies . commu- nem | terminum facit . B duo ex | uno B . 8 keskihet A

Digitized by VjOOQlC

GZX

*n B 4 üernim A uvöla . A ttu Acc. rad. A teilint . B 5 ieilint B 6 uernim a. Bas. A Übe B 7 uvichen A 8 iro jenin teil . B 9 skinet io B n h&fo A Acut zu Circumfl. dorr. B aide B iro uuagöt B 13 turh B 405,1 sin B 5 unde iro quantitates doppelt, das erste durch Zeichen getilgt A 2 unde B 4 copulatur B preteritum B T&z kagen- uuerta B 5 haftet zu A demo feruarenen B 6 kemäine A* iro B 7 anauang B 8 Stät a. Bas. A haftentön . B io opti- nent . durch Punkt darüber und darunter getilgt An

10 nach stat . ist föne diu pehabit eina stat . durchstrichen . B pehabint A 12 oüh a. Bas. B particulg . A 14 gemei- nen) B firgo A 15 obtinent . A 19 dero B 20 tär a. Bas. «B 21 zesamine B 23 gemeinere a. Ras. B m&rcho . B uuerdint B 24 marchö . B Also B daz A ein B 20 die A

15 die uuende Circfl. rad. B sint a. Bas. B so B tie B 27 dero A die A 28 haftent . B tie A 29 diu B sehsiu A si Yueliu A Tdz A Acc. rad. B obe . B zeseuun . A 406,4 QUAE